مفهوم خلوت و چگونگي تحقق آن در زيست-جهان خانه ايراني مطالعه تطبيقي آن در خانه ايراني ماقبل مدرن و خانه مدرن ايراني

An Introduction to the Concept of Privacy and How it is Realized in the House Life-World1 Comparative Study in Pre-modern and Modern Iranian Houses

خلوت به معناي فرآيندي كه طي آن انسان به تنظيم حوزه رابطه خود با ديگران و تجربه خويشتن نگري نائل مي شود بيش از هر مكان ديگري در «خانه» مجالِ بروز مي يابد. اين مقوله و تحقق پذيري آن در زيست-جهانِ خانه در اين مقاله مورد بررسي و چالش قرار م يگيرد. اين پرسش مطرح است كه آيا شناسايي و ترسيم مدل هاي متعدد از نياز انسان به خلوت، به تامين همه جانبه آن در محيط خانه ايراني - به خصوص در دوره معاصر - منتهي شده است؟ هدف تحقيق ارزيابي نحوه و ميزان تامين خلوت در خانه پيشامدرن و مدرن ايراني براي بازشناسي الگوي تحقق آن در هر يك از اين خانه هاست. اين تحقيق با رويكردي كيفي و بر اساس روش تفسيري- تاريخي، تحقق طيف خلوت را در دو گروه خانه هاي پيشامدرن و مدرن ايراني مورد ارزيابي قرار داده است. فرضيه محوري اين تحقيق آن است كه عدم توجه به ماهيت طيف گونه خلوت در طراحي فضاهاي زيستي و به خصوص «خانه»، سبب شده است تا در بسياري از موارد اين فضاها با عطف به تنها يك وجه از اين مفهوم سامان يابند. « خلوت فردي» و «خلوت جمعي» در دو سوي طيف خلوت و دو وجه هم تراز از يك ماهي تاند و ضروري است توامان براي تحقق خلوت بهينه مورد توجه قرار گيرند. اولوي تبخشي به هر يك از اين سطوح يا ناديده گرفتن هر كدام،مي تواند به آسيب هاي رواني يا اجتماعي بيانجامد و فضاي خانه را به محيطي ناكارآمد در تامين نيازهاي ساكنان تبديل كند.بر اساس نتايج حاصله، در بسياري از موارد برخورد تك بعدي و يك جانبه با ماهيت طيف گونه خلوت در هر يك از اين دو گروه خانه ها، به حذف بخشي از قلمروها منجر شده است. همين امر سبب شده است تا هويت فردي و هويت جمعي ساكنان خانه، هر كدام در يك گروه از اين خانه ها مجالِ بيشتري براي بروز بيابند؛ لذا جهت تامين همه جانبه نيازها و ايجاد تعادل ميان اين دو، توجه همه جانبه به طيف خلوت و اهتمام به تحقق همه وجوه آن، مي تواند به عنوان رويكرد فراگير مورد توجه قرار گيرد.

Privacy, as the process in which humans regulate their relation with the others and achieve the experience of introspection, can be reached in the ‘house’ more than everywhere else. This phenomenon and its realization in the life world of house is studied and analyzed in this essay. There are various definitions of privacy from different points of view, but they mostly confirm that privacy is a spectrum as a concept. The basic hypothesis of this research is that failing to pay attention to the spectrum-like nature of privacy in designing living spaces especially ‘houses’, has on many occasions caused such spaces to be built by considering only one aspect of such concept. ‘Individual privacy’ and ‘collective (group) privacy’ are on both extremes of the privacy spectrum and two equal aspects of one nature, and they must be considered simultaneously for the optimum realization of privacy. Giving priority to either of the aspects or ignoring each of them can result in mental or social damages and turn the atmosphere of the house into an ineffective place in the extensive provision of the needs of the residents. Assuming a qualitative approach on the basis of interpretive historical method, this research has analyzed the realization of privacy spectrum in the two groups of pre-modern and modern Iranian houses. According to studies, a one dimensional/one faceted approach to the spectrum nature of the privacy in either group of the houses has led to the elimination of some territories. So either of personal/ individual identity and collective identity is bold in one of these two groups of houses. Therefore, the all-inclusive consideration of privacy spectrum and trying to achieve all of its aspects can be considered a comprehensive approach.