از بازار تا پاساژ : تحليلي بر سير تحولات فضاهاي تجاري مدرن در شهر تهران

From Bazaar to Shopping Centers: Analysis of the Evolution of Modern Commercial Spaces in Tehran

اثرات مدرنيزم بر فضاهاي شهري از دوره هاي معيني در تاريخ شهرهاي ايران قابل مشاهده است. اهميت اين مسئله از آن رو قابل طرح است كه اين فضاهاي عمومي دچار تغييرات در سطح ، مقياس و عملكرد شده ان د. تهران به عنوان پايتخت كشور از همان آغاز به عنوان ويترين تغييرات ، نماد شهري مدرن بوده و امروزه نيز بيش از پيش در معرض تغييرات شتابان قرار دارد. فضاهاي تجاري به عنوان يكي از انواع فضاهاي عمومي شهري تهران را به تسخير خود در آورده و گوي سبقت را نسبت به ساير انواع كاربري ها ربوده است. اين مقاله سعي دارد تا با توجه به اهميت بيش از پيش فضاي تجاري، سير تحولات آن را از شكل بازار سنتي تا راسته هاي تخصصي، پاساژها ، فروشگاه هاي متمركز عمده فروشي، مال و غيره مورد مطالعه قرار دهد. بنابراين هدف از اين پژوهش شناخت الگوي رشد و توسعه فضاهاي تجاري تهران از ابتدا تا كنون است.نوع تحقيق در اين پژوهش كيفي و توصيفي- تحليلي بوده است. در اين تحقيق كيفي از ابزارهاي گرداوري داده همچون منابع اسنادي و كتابخان هاي ، پيمايش ميداني مانند مشاهده غير مشاركتي براي جمع آوري اطلاعات و داده ها در سطح شهر استفاده شده است. براي تحليل نتايج از نرم افزار Arcgis استفاده شده اس ت. به طوري كه براي نمايش روند تغيييرات فضايي فضاهاي تجاري در دوره هاي مختلف از نقشه استفاده شده است. نتايج تحقيق حاكي از شك لگيري مراكز تجاري مختلف از آغاز تا دوران معاصر به اشكال مختلف است كه مي توان آنها را به چند گروه تقسيم كرد به گونه اي كه كه شكل مراكز تجاري و واحد هاي تجاري درتهران ، ابتدا در حالت تك هسته اي و سپس به حالت خطي در اطراف هسته مركزي(خيابان هاو راسته هاي جديد) و سپس به صورت منظومه اي در بعضي از مناطق مختلف تهران در قالب بازارهاي تخصصي جديد خود را نشان م يدهد . اشكال فضايي اين كاربري در شهر تهران از شكل سنتي بازار در مركز تا بازارهاي تخصصي در زمين هاي اطراف تهران نشان دهنده وجود تقاضاي فزاينده براي اين فضاها از طرفي و كمبود فضاهاي رشد براي آنها از طرف ديگر خواهد بود. همچنين نتايج تحقيقي نشان دهنده اين است كه شك لگيري اين بازارها با توجه به محدوديت فضايي در سطح شهر تهران در آينده در زمين هاي اطراف شهر تهران قوت خواهد گرفت.تغييرات فضايي ناشي از كاربري هاي تجاري در شهرها نقش برنامه ريزي فضايي را در شهر و شهرسازي دو چندان مي كند و كاربري تجاري را به عنوان يك نيروي مهم در عرصه شك لدهي به شهرها مطرح مي كند.

Impacts of modernism on urban spaces can be observed in specific historic periods of Iran cities. This issue is important because these public spaces have undergone scale and performance alternations. Tehran, as the capital of country and as the showcase of alternations, has been the symbol of modern city and today is exposed to increasingly accelerated changes. As one of public spaces types, commercial spaces have concurred Tehran and dominated other functionalities. Due to increasing application of commercial spaces, this paper studied their development trend from traditional bazars to specialized markets, centralized stores, malls and the like. Therefore, the aim of this study is to investigate the growth and development trend of commercial spaces in Tehran. This is a qualitative and descriptiveanalytical research in which data collection tools such as documentation, library and field surveys such as noncooperative observation were employed throughout the city. ArcGIS software was applied for results’ analysis. For showing the spatial development trend of commercial spaces in different periods, maps were used. The results of study revealed formation of different commercial centers from the beginning of contemporary era in different forms which can be classified into several groups. First, the commercial centers and commercial units of Tehran were in the form of single-core units and then linearly developed around the central cores (streets and new markets); afterwards; they exhibited themselves in the format of new specialized markets. Spatial forms of this functionality in Tehran, from traditional form of bazar in the center to specialized markets in the surrounding regions of Tehran, reflect increasing demand for these spaces and also shortage of growth space. The results also revealed that formation of these markets, regarding spatial limitations in Tehran, will be enhanced in the surrounding areas of Tehran. Spatial alternations of commercial applications in the cities highlight the role of urban planning and introduce commercial application as a crucial driving force in formation of cities.