تحليل تحولات كالبدي سكونتگاه هاي روستايي استان گيلان به منظور تدوين الگوي توسعه كالبدي

Analyzing physical changes of rural settlements in Guilan province (formulating a physical development pattern)

تحولات منجر به چالش هاي عمده توسعه پايدار روستايي در ايران را مي‌توان در پنج عامل چالش هاي اقتصادي، مديريتي و برنامه‌ريزي، محيطي، اجتماعي و فيزيكي ـ كالبدي طبقه بندي كرد. تحولات كالبدي جامعه روستايي كشور و از جمله استان گيلان را مي توان از دو منظر مورد بررسي قرار داد. بخشي از تحولات تحت تاثير برنامه هاي دولت (به ويژه تهيه و اجراي طرح هاي كالبدي) قرار گرفته است و بخشي ديگر نيز به صورت ارگانيك و در طي زمان رخ داده است. به همين منوال، در كاركرد سكونتگاه هاي روستايي نيز تغييرات گسترده اي به وجود آمده است. تحول در نظام كشاورزي، روابط بين سكونتگاهي، مناسبات شهر و روستا و تغيير در شكل و الگوي مسكن از جمله اين تغييرات است. نكته حايز اهميت در اين تحولات تاثيرپذيري آنها از شرايط جغرافيايي است (كه در وجه عيني فضا قابل مشاهده و تامل است). اين مقاله، كه با استفاده از روش تحقيق كيفي به انجام رسيده است، اين سوال اساسي را محور بحث خود قرار داده كه «تحولات كالبدي سكونتگاه هاي روستايي استان، با چه نوع چالش هايي در راه توسعه پايدار رو به رو است و بر مبناي اين تحولات چه الويت هاي راهبردي براي توسعه كالبدي روستاهاي استان وجود دارد؟ نتيجه اين بررسي نشان داد كه كاهش 30درصدي اراضي كشاورزي و افزايش40درصد نقاط شهري در طي سي سال اخير، آسيب پذيري در برابر حوادث طبيعي، تغيير در كاركرد سكونتگاه هاي روستايي و ضعف در وابستگي كاركردي از عمده ترين چالش هاي كالبدي استان است. با وجود تلاش قابل توجهي كه در سه دهه اخير براي تحقق توسعه كالبدي در نواحي روستايي انجام گرفته است، فقدان برنامه ريزي استراتژيك مانع تدوين الگوي مناسب توسعه كالبدي در اين استان بوده است.

The main challenges of rural sustainable development in Iran can be categorized in five groups of economical, management and programming, environmental, social, and physical factors. Physical changes of rural Iran, and accordingly rural Guilan can be viewed through two perspectives. A significant part of changes are related to government attempts regarding the preparing and implementing the physical projects. The other part is related to rural society itself and its organic characteristics that are formed during the ages. The mentioned changes have created other massive changes in functions of rural settlements such as alterations in agriculture system, relations between settlements, ur- ban-rural interactions, and changes of form and pattern of housing. The important point is the impact of geographic conditions on all kind of changes with their spatial appearances. The present study applies a qualitative method to answer the following two questions: first, how can physical changes of rural settlements create barriers for sustainable devel- opment? And second, what are the strategic prefrences of physical development for rural Guilan? Findings of the present study show that main physical challenges of rural Guilan dur- ing the last three decades are: 30% reduction of agricultural lands which is resulted in 40% rise in number of urban settlements, higher rates of vulnerability against natural hazards, and changes in rural settlements functions. There have been many valuable at- tempts to materialize the physical development in rural areas during the last thirty years; however, the lack of a strategic planning method has blocked the formulation of a proper pattern of physical development in Guilan province.