فارسي گويي و فارسي گُزيني اسماعيل جرجاني

كتاب ذخيره خوارزمشاهي (نگاشته سيد اسماعيل جرجاني)، از بنيانهاي گرانسنگ طب سنتي ايران و دانشنامه اي كم نقصان از دانستني هاي پزشكي تا زمان مولف است كه به زبان پارسي شيوا و به گونه اي آسان ياب نگاشته شده است. پارسي‌گويي و پارسي‌گُزيني اسماعيل جرجاني در روزگاري كه زبان تازي، زبان دانش و ابزار پيوند با جهان دانش بود، شايسته تامل است. او كوشيده است تا براي واژگان و مصطلحات طبي و دارويي از برابرهاي فارسي استفاده كند؛ اما براي اينكه اين پارسي-نويسي، كاركرد و دلالت زبان را خدشه دار نكند در بيشتر موارد ابتدا واژه عربي را كه در آن روزگار مرسومتر بوده به دست داده و سپس برابرِ پارسي آن را ذكر كرده است. اين برابر نهاده هاي فارسي در آثار جرجاني بويژه در كتاب «ذخيره» پرشمار است. در اين مقاله، شمار اندكي از اين واژگان، كه در كتابهاي شعر و نثر هم شواهدي دارد با توضيحاتي آمده است. ابتدا جمله از كتاب ذخيره نقل، و سپس توضيحات و شواهد آن از متون نظم و نثر به دست داده شده است.