مقايسه تركيبهاي موجود در اسانس مرزه بختياري (Satureja bachtiarica Bunge) در مراحل قبل از گلدهي و گلدهي كامل در رويشگاه و مزرعه

Comparing essential oil composition of Satureja bachtiarica Bunge before and full flowering stages in field and provenance

جنس مرزه در دنیا حدود 30 گونه دارد كه Satureja bachtiarica Bunge یكی از گونه‌های اندمیك این جنس در ایران است. به منظور بررسی تغییرات تركیبهای اسانس مرزه بختیاری، نمونه‌ها در سال 1382 در خرم‌آباد و به روش اسپلیت فاكتوریل در سه تكرار در قالب طرح بلوك كامل تصادفی در 36 كرت كشت شدند. سرشاخه‌های گیاه جهت بررسی كمیت و كیفیت اسانس در سال دوم و در دو مرحله قبل از گلدهی و گلدهی از رویشگاه گیاه و مزرعه جمع‌آوری شدند و از آنها اسانس تهیه شد. اسانسهای حاصل با استفاده از دستگاههای آنالیز GC و GC/MS مورد شناسایی كیفی و كمی قرار گرفتند. در اسانس مرزه بختیاری جمع‌آوری شده از رویشگاه در مرحله قبل از گلدهی، عمده‌ترین تركیبهای شناسایی شده پارا-سیمن (5/36٪)، كارواكرول (0/20٪) و تیمول (2/19٪) و در مرحله گلدهی كامل پارا-سیمن (2/23٪)، كارواكرول (8/25٪)، تیمول (3/1٪) و منتون (5/18٪) بودند. در اسانس مرزه بختیاری جمع‌آوری شده از مزرعه در مرحله قبل از گلدهی عمده‌ترین این تركیبها پارا-سیمن (6/28٪) و كارواكرول (6/48٪) و در مرحله گلدهی كامل پارا-سیمن (2/21٪) و كارواكرول (3/62٪) بودند. بازده اسانس مرزه بختیاری كشت شده و جمع‌آوری شده از رویشگاه در مراحل قبل از گلدهی و گلدهی كامل به‌ترتیب (1/1% و 1/2%) و (8/1% و 1/1%) بود. مقایسه میزان كارواكرول در مرزه بختیاری كشت شده و وحشی در مراحل قبل از گلدهی و گلدهی كامل كه به‌ترتیب 6/48%، 3/62% و 20%، 8/25% بودند، نشان‌دهنده این است كه تغییرات شرایط اكولوژیك ازجمله: ارتفاع از سطح دریا، دما، خاك، رطوبت، اقلیم و ... بر درصد كارواكرول تأثیر مثبت داشته است.

The genus of Satureja consist of 30 species in world. Satureja bachtiarica Bunge is one of the endemic species of this genus in Iran. In order to identify the quality changes of essential oil of Satureja bachtiarica, we planted the specimen in 1382 in Khorram Abad on the 36 plot, using the split factorial design in randomized complete block with 3 replications. Aerial parts of plants were collected in two stages (before and full flowering) from field and provenance in the second year. The plant materials were dried and hydro-distilled in order to obtain their essential oils. The oils were analyzed by capillary GC and GC/MS. The main component of essential oil before flowering stage were carvacrol (20٪), P-cymene (36.5٪) and thymol (19.2.(٪ In the flowering stage 21 compounds were characterized in the oil with carvacrol (25.5٪), p-cymene (23.2٪), thymol (0.5(٪ and mentone (18.5 (٪as the main constituents. Fifteen compounds were characterized in the oil of field sample (Khorram Abad). The main constituents of the oil were carvacrol (48.6٪) and p-cymene (28.6٪) before flowering stage. In the flowering stage 13 compounds were characterized in the oil with carvacrol (62.3٪) and p-cymene (21.2٪) as the main constituents. The oil yields of cultivated and wild S. bachtiarica samples were 1.1, 2.08% and 1.8, 1.1% before and full flowering stages, respectively. The amount of carvacrol in Satureja bachtiarica oils were 48.6%, 62.3% and 20%, 25.8%before and full flowering stages, in field and provenance, respectively. These results showed that variation of ecological characters like altitude, temperature, humidity and climate had effect on percentage of carvacrol.