بررسي تأثير زمان برداشت و روش اسانس‌گيري بر كميت و كيفيت اسانس Thymus vulgaris L.

The effect of distillation methods and plant growth stages on the essential oil content and composition of Thymus vulgaris L.

به منظور بررسی تأثیر مراحل مختلف برداشت و همچنین روشهای مختلف اسانس‌گیری بر بازده اسانس گیاه آویشن (Thymus vulgaris L.) آزمایشهای جداگانه‌ای در قالب طرح كاملاً تصادفی با 3 تكرار در مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع كشور انجام شد. در آزمایش اول، تیمارها شامل تأثیر مراحل مختلف برداشت (رویشی، اوایل گلدهی و گلدهی كامل) بر بازده اسانس استخراج شده از گیاه آویشن بود كه با استفاده از روش تقطیر با آب انجام شد. تركیبهای تشكیل‌دهنده كلیه اسانسها به‌وسیله دستگاههای كروماتوگرافی گازی (GC) و كروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC/MS) مورد تجزیه و شناسایی قرار گرفتند. طبق نتایج بدست آمده از آزمایش اول مشخص شد كه تأثیر مراحل مختلف برداشت بر بازده اسانس گیاه آویشن در سطح یك درصد معنی‌دار بود. مقایسه میانگین تیمارها نشان داد كه بیشترین بازده اسانس مربوط به اوایل گلدهی بود كه معادل 18/1% شد و نسبت به سایرین اختلاف معنی‌‌دار داشت. تجزیه و شناسایی تركیبهای تشكیل‌دهنده اسانسها نشان داد كه در تمام مراحل برداشت و روشهای استخراج، تیمول، پارا-سیمن و گاما-ترپینن تركیبهای عمده اسانس بودند. مقدار تیمول در اسانس در مراحل اوایل گلدهی و گلدهی كامل تفاوت جزئی داشت، ولی در مرحله قبل از گلدهی مقدار آن پایین‌تر بود. آزمایش دوم نیز شامل تأثیر روشهای مختلف اسانس‌گیری (تقطیر با آب، تقطیر با آب و بخار و تقطیر با بخار آب) بر بازده اسانس استخراج شده از گیاه آویشن در مرحله گلدهی كامل بود. نتایج حاصل از آزمایش دوم نشان داد كه در مرحله گلدهی كامل، تأثیر روشهای مختلف اسانس‌گیری بر بازده اسانس گیاه آویشن در سطح یك درصد معنی‌‌دار بود. مقایسه میانگینها مشخص كرد كه بیشترین بازده اسانس تولیدی مربوط به روش تقطیر با بخار آب و معادل 20/1% شد كه با روش تقطیر با آب در یك سطح قرار داشت ولی نسبت به روش تقطیر با آب و بخار اختلاف معنی‌‌دار نشان داد. در روشهای مختلف تقطیر نیز میزان تیمول در اسانس تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای نداشت ولی به‌صورت مشاهده‌ای درصد تیمول در روش تقطیر با آب كمی بالاتر بود. به‌طور كلی با توجه به نتایج این تحقیق، می‌توان مرحله اوایل گلدهی و روش تقطیر با بخار آب را به‌عنوان مناسبترین زمان برداشت و روش استخراج برای اسانس آویشن باغی معرفی نمود.

The aerial parts of Thymus vulgaris were collected in three stages of plant growth (before flowering, at the beginning and full flowering stage) from Research Field of Shahid Beheshti University (Tehran) at spring. The plant materials were dried in shade and their essential oils were isolated by hydro-distillation in three replications. In addition, the essential oils of plant materials at full flowering stage were obtained by water-steam distillation and direct steam distillation. The oil yields were calculated based on dried weigh and compared by statistic analysis. The oils were analyzed by capillary GC and GC/MS. Statistic analysis showed different stages of plant growth and different distillation methods had significant effect on oil yield. The highest oil yield was obtained at the beginning of flowering (1.18% w/w). Among distillation methods, the highest oil yield was obtained by direct steam distillation (1.20%). Analysis and identification of components showed thymol, P-cymene and g-terpinene as main compounds in all samples. The percentage of thymol at the beginning and full flowering stage was the same, but at the beginning of flowering was lower. There was no remarkable difference between different distillation methods for producing thymol, but by hydro-distillation the thymol amount was little higher. Based on the results of this investigation it can be concluded that the beginning of flowering and hydro-distillation are the best for obtaining the higher oil content and thymol percentage.