استخراج و شناسايي تركيبهاي معطر اسانس توده‌هاي ژنتيكي مرزه سهندي (Satureja sahendica Bornm.) در شرايط كشت شده و عرصه‌هاي طبيعي

Essential oil components of cultivated and wild accessions of Satureja sahendica Bornm.

مرزه سهندی (Satureja sahendica Bornm.) گیاهی از خانواده Lamiaceaeو انحصاری ایران می‌باشد. این گیاه علاوه بر استفاده سنتی از نظر كاربرد در صنایع غذایی، دارویی، آرایشی و بهداشتی نیز حائز اهمیت است. سه توده ژنتیكیاین گونه جمع‌آوری شده از استان قزوین در قالب طرح بلوك‌های كامل تصادفی با سه تكرار در مزرعه كشت شد. سرشاخه‌های گلدار آنها از پایه‌های سه ساله در چین‌های مختلف برداشت شده و مورد مقایسه آماری قرار گرفتند. از سرشاخه‌های خشك شده به روش تقطیر با آب به مدت 3 ساعت اسانس‌گیری بعمل آمد و میزان اسانس براساس درصد ماده خشك محاسبه شد. در عرصه طبیعت شنین با 3/3% بالاترین میزان اسانس و پس از آن آبگرم با 3% و آروچان با 21/2% در مرتبه‌های بعدی قرار گرفتند. در مزرعه میزان اسانس توده‌های ژنتیكی در چین‌های مختلف روند یكسانی نشان نداد. در چین‌های اول و دوم آبگرم و در چین سوم آروچان بیشترین اسانس را دارا بودند. بیشترین كاهش اسانس در مقایسه بین گیاهان كشت شده و عرصه طبیعت مربوط به شنین بود. از لحاظ میزان تیمول بین توده‌ها در نمونه‌های جمع‌آوری شده از طبیعت در دامنه 35% تا 36% بود. اما در شرایط كشت شده بیشترین میزان تیمول مربوط به چین سوم آبگرم (6/49%) و بعد چین دوم آروچان (3/38‌%) و چین اول شنین (1/38%) بود. كارواكرول در نمونه‌های طبیعت حدود 1% و بیشتر از نمونه‌های كشت شده بود.

Satureja sahendica Bornm.is an endemic aromatic species in Iran. It isused very extensively in folk medicine of southern parts ofIran. In this study, chemicalcomposition of cultivated S. sahendica was investigated for the first time. Three accessions of S. sahendica collected from natural sites in Qazvin province and cultivated in research farm of Qazvin Research Station in 2005. An experiment was undertaken to determine the oil production of S. sahendica in complete randomized block design with three replications. Accessions consisted of Arochan, Abgarm and Shenein. Aerial parts of wild and cultivated plants harvested at flowering stage in 2007. Essential oils of dried aerial parts were distilled with water for 3 hours. Statistical analysis showed significant difference between cultivated and wild plants of accessions. In natural site, Shenien had the highest essential oil content (3.3%) and then Abgarm (3.0%) and Arochan with 2.21% was the least. In cultivated plants accessions had not similar trend in different harvests. Abgarm samples at first and second cuttings and Arochan samples in third cutting showed the highest essential oil contents. There was high difference between cultivated and wild accessions of Shenien. Thymol was 35 to 36% at cultivated and wild samples, while among cultivated plants, Abgarm sample in third cutting showed the highest amount of thymol (49.6%). Second cutting of Arochan sample and first harvest of Shenien sample had 38.8 and 38.1 % thymol respectively. Carvacrol in wild plants was nearly 1% and was higher than cultivated plants.