ارزيابي مقايسه‌اي نظريه اعتدال ارسطويي و نظريه اخلاقي اسلام

A Comparative Study between Aristotelian Theory of “moderation” and the Ethical Theory of Islam

«نظریۀ اعتدال» كه خاستگاهی یونانی دارد و بر پایۀ نظریۀ ارسطو بنیان نهاده شده است، به‌تدریج از قرون سوم و چهارم هجری به حوزۀ اخلاق اسلامی وارد و سبب شد حكیمان بسیاری چون ابن‌مسكویه و خواجه نصیرالدین طوسی آن را مبنای آثار اخلاقی خویش قرار دهند. طبق «نظریۀ‌ اعتدال»، ملاك فضیلت آن است كه انسان بر اساس عقل خود حد میانه را در هر عملی رعایت و از افراط و تفریط (كه رذیلت محسوب می‌شود) دوری كند.  در این پژوهش كوشیده‌ایم با ارزیابی و مقایسۀ این دیدگاه با نظریۀ اخلاقی اسلام، كه در متون اصیل دینی یعنی آیات و روایات آمده است، به دیدگاه صحیح و جامعی در این زمینه دست یابیم. در نهایت حاصل این كوشش، نمایاندنِ ناتمام بودن مبنای «نظریۀ اعتدال» ارسطویی است و نیز اثبات اینكه بر اساس نصوص معتبر دینی‌، آنچه ملاك «سعادت» ‌انسان و جامع همۀ فضیلت‌ها محسوب می‌شود «قرب به خداوند» است و در مقابل، «شقاوت» دوری از هر عملی است كه انسان را به خدای متعال نزدیك كند.

Since the third and fourth centuries AH, “The theory of Moderation” which has Greek origination and is based on Aristotleʹs ideas in ethics, gradually entered Islamic ethical literature and many scholars, such as IbnMiskawayhand KhawajehNasir al-Din Tusi, found their ethical works on this Idea. According to this theory, the virtue is complying with “the mean” in every action and avoiding the excess and deficiency which are considered as vices. In this study, by examining this theory and comparing it with the Islamʹs ethical theory – which is expressed in Islamʹs main texts, i.e the Quraʹn and hadith – I will try to set forth an accurate and inclusive view in this regard. At last, the result of this try is showing the incompleteness of the basis of the Aristotelian theory of “Moderation” and also proving that according to reliable religious texts, the criterion for the “happiness” is “the intimacy to God” that encompass all excellencesand on the opposite side, “wretchedness” is avoiding every deed that approximates the person to the almighty God.