تأثير نهاد وقف در پايداري حسينيه‌هاي عصر قاجار بيرجند (مطالعه موردي حسينيه : بي بي عروس)

The Influence of the Endowment Organization on the Stability of the Qajar Era Hosseiniyehs of Birjand City؛ Case Study: Bibi Arous Hosseiniyeh

يكي از سنت ها و خصلت هاي پسنديده مردم در طول ادوار مختلف اسلامي براي كسب رضاي خداوند و رسيدن به كمال، سنت وقف است. نظام وقف در تاريخ جوامع اسلامي نمونه اي از برنامه ريزي پايدار در سنتي هزارساله را نشان مي دهد كه با مطالعه اين جوامع، مجموعه بناهايي را مي توان يافت كه به علت اجراي سنت حسنه وقف، پايداري طولاني تري نسبت به ديگر بناها داشته اند، بدين صورت كه بخشي از موقوفات صرف عزاداري و انجام امور مذهبي و بخشي ديگر صرف حفظ و نگهداري و در نهايت پايداري بنا مي شد. اين پژوهش كه بر پايه مطالعات توصيفي- تحليلي و با روش گردآوري اطلاعات به صورت كتابخانه اي و ميداني صورت گرفته است، درصدد اين است كه اهميت اين موضوع و تأثير آن را بر نحوه شكل گيري و پايداري حسينيه هاي عصر قاجار شهر بيرجند بيان كند. در اين مقاله، با مطالعه و بررسي وقف نامه ي حسينيه بي بي عروس و تحليل فضاي معماري آن، تأثيرات وقف بر شكل گيري حسينيه و در نهايت، تأثيرات آن به عنوان يك عامل مهم در پايداري حسينيه بيان مي شود. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد كه حسينيه بي بي عروس به عنوان يكي از حسينيه هاي وقفي مورد بررسي و جزو يكي از عناصر اصلي و مهم تشكيل دهنده در بافت تاريخي بيرجند محسوب مي شده كه با مراجعه به اسناد وقفي آن، مي توان دريافت كه حفظ، پايداري و ماندگاري بنا جزو يكي از نيات اصلي واقف بوده و در واقع، كالبد بنا پاسخگوي نيازهاي چندگونه اين بنا (امور مذهبي و حفظ بنا) بوده است. در نهايت، نيت واقف بر انجام امور مذهبي و نيازمند مكاني براي عمل به اين نيات، دليلي اصلي بر پايداري كالبدي اين حسينيه در شهر شده است.

One of the traditions and good characteristics of people throughout Islamic periods to attain God’s satisfaction as well as perfection، has been the tradition of endowment. Endowment system in the history of Muslim communities shows an example of sustainable planning in a thousand-year-old tradition. By studying these communities، a number of buildings can be found which have lasted longer than other buildings due to the good tradition of endowment; that is، part of the endowments was spent for holding mourning ceremonies and performing religious rites، and the other part was spent on maintaining، refurbishment and finally، stability of the building. This research which has been conducted based on a descriptive/analytic study and library and field data collection، seeks to explain the significance of this issue and its impact on the formation and stability of Qajar period Hosseiniyehs of Birjand city. In this article، by studying the endowment document of Bibi Arous Hosseiniyeh and analyzing its architectural space، the impacts of endowment on formation of the Hosseiniyeh and finally its effects as an important factor in the stability of the Hosseiniyeh are explained. Research findings indicate that Bibi Arous Hosseiniyeh has been studied as one of the endowed Hosseiniyehs and is considered one of the main and most important elements in the historical context of Birjand. By referring to its endowment documents، it can be found out that maintenance، stability and lasting of this building has been one of the main intentions of the endower. In fact، the framework of the building has met the multiple requirements of the building (religious affairs and maintenance of the building). Finally، the intention of the endower for performing religious ceremonies and the need for a place for fulfilling this intention، has been the main reason for the stability of the structure of this Hosseiniyeh in the city.