بررسي تطبيقي ديدگاه علامه طباطبايي و آيت‌الله مصباح يزدي دربارۀ معقول ثاني فلسفي و رابطۀ آن با وجود ربطي

Comparative Study of Allama Tabatabaei and Mesbah’s Views on Secondary Philosophical Intelligible and it Relation with Copulative Existence

معقولات كه از نوع مفاهيم كلي‌اند به سه دسته تقسيم مي‌شوند: معقول اول، معقول ثاني منطقي و معقول ثاني فلسفي. علامه طباطبايي معقول ثاني فلسفي را به مفهومي كه عروض آن ذهني و اتصافش خارجي‌ است تعريف كرده و نقش علم حضوري را در دستيابي به آن برجسته شمرده است. آيت‌الله مصباح‌يزدي اين نوع مفاهيم را مفاهيمي انتزاعي كه حاكي از نحوة وجود است مي‌داند و همچون استادش نقش علم حضوري را برجسته مي‌شمارد. وي براي سنجش و كندوكاو ذهني نقش زيادي قايل است و، از اين رهگذر، دامنة معقولات ثانيه را گسترش مي‌دهد.ازآنجاكه علامه طباطبايي ثبوت خارجيِ وجود رابط را پذيرفته است، چگونگي ارتباط معقولات ثانية فلسفي با خارج را به نحو وجود في غيره تفسير مي‌كند. تحقق اين مفاهيم در خارج را به نحو وجود رابط و في غيره مي‌داند. اما آيت‌الله مصباح‌يزدي تحقق مفاهيم فلسفي را صرفاً به وجود منشأ انتزاع دانسته، هيچ نحو وجودي ـ حتي ضعيف ـ براي مفاهيم فلسفي در خارج قايل نيست، چه ايشان تحقق خارجي وجود رابط و نسبت را در خارج قبول ندارد.

Intelligibles as universal concepts are divided into three groups of primary, secondary logical and secondary philosophical intelligibles. Highlighting the role of presential knowledge in obtaining the latter sort of intelligibles Allama Tabatabaei has defined them as concepts that though abstracted by mind characterize external objects. Similarly, Mesbah Yazdi regards such terms as abstracted by mind and indicating mode of being. He also focuses the role of knowledge by presence and activities of mind in exploration of such concepts and in this way expanded the extent of secondary philosophical intelligibles. Whether or not such concepts exist externally is the matter of disagreement between Allama and Mesbah. According to Allama they are somewhat existent as depending altogether on other beings but in the eyes of Mesbah they lack any external realization and exist only because their origin of abstraction exists and so such concepts serve the purpose of characterizing the ways and modes things are.