قواعد و شرايط نسخ احكام شرعي و قوانين موضوعه

Conditions and Rules of Repealing Laws

دو نظام فقه و حقوق در عين استقلال از يكديگر شباهت‌هايي دارند؛ اصول استنباط فقهي و قواعد استدلال حقوقي در بسياري موارد از منطق واحد پيروي مي‌كنند. وحدت مفهوم و ماهيت قانون يكي از مشتركات دو نظام است و نيز اوصاف و عوارض قانون ازجمله نسخ آن در فقه و حقوق يكي است. شارع و قانون‌گذار هر دستوري كه صادر مي‌كند در پي منظوري معين است و آن هدف و منظور با مفاد و مدلول قانون محقق مي‌شود. از اين معني در لسان فقها به «حكم» تعبير مي‌شود و حقوق‌دانان در توصيف آن از مفهوم «حكم قانون» بهره مي‌گيرند. مطابق ماهيت نسخ، آنچه منسوخ مي‌شود، همان حكم شرعي يا اعتبار قانوني است. شارع و قانون‌گذار آنچه را كه خود پيش‌تر وضع و ايجاد كرده‌اند، رفع و الغا مي‌كنند. بر اين مبنا، ميان مفاهيم حقوقي انسجام و پيوستگي وجود دارد. بر اين اساس بايد ارتباط وضع و نسخ قانون را فهميد: نسخ قانون شيوۀ پايان بخشيدن به زندگي موجودي است كه با وضع قانون به‌وجود آمده است؛ هر دو عمل انشايي‌ هستند و تنها در صلاحيت قانون‌گذار قرار دارند. درنتيجه، از ميان منابع حقوق فقط قانون قابل نسخ است. از اينجا معلوم مي‌شود كه چرا استعمال عنوان «نسخ» براي قواعد لغو‌شدة عرفي يا آراي قضايي نوعي مرسوم نيست. فقيهان اسلامي نيز اتفاق نظر دارند كه از ميان ادلة احكام شرعي تنها احكام كتاب و سنت قابل نسخ است و به رفع حكم عرفي يا عقلي «نسخ» اطلاق نمي‌شود. به‌علاوه، ناسخ و منسوخ هر دو بايد حكم يا دليل شرعي باشند. همچنين مفهوم نسخ را بايد از مفاهيم مربوط به مقام تفسير و اجراي قانون تفكيك كرد؛ بر اين پايه، سخن از نسخ ضمني قانون ارتباطي به مقام قانون‌گذاري ندارد و از قواعد مربوط به تفسير قوانين و رفع تعارض آن‌هاست. به همين دليل با عقيده به نسخ ضمني قانون، اعتبار آن زايل نمي‌شود.

By repealing a law it ceases to be valid and its life terminates. Abrogation is the usual way to suppress the domination of law. Hence, legislation or rogation is the normal form of making law. Therefore, repealing and enacting law are subject to the same rules. In traditional approach, abrogation has two forms: explicit and implicit. This article attempts to amend this theory. Abrogation is only explicit and it occurs when legislator specifies the repealed law. Also legislator can exclusively repeal law so that he can enact. Moreover, statutes or enacted laws may be specifically repealed. But when judge cannot reconcile two conflicting laws, his main task is to override one of them. Regarding the purport of laws and arguing in persuasive manner are the exclusive way to proclaim tacit abrogation or predomination of it. Indeed judge has no authority to rescind law. Therefore, implicit repealing is a matter of construction and metaphorical expression.