خوانشي انقطاعي از جامعه‌ شناسي و علوم اجتماعي مدرن در ايران

Discontinues Reading of Sociology and Social Sciences in Iran

اين نوشتار ضمن پذيرش بحراني بودن وضعيت علوم اجتماعي/جامعه‌شناسي ايراني براساس طرحي نظرورزانه و شناخت‌شناسانه، بحران را در نحوه‌ي مواجه، فهم و خوانش اين حوزه‌ي معرفتي تشخيص داده است. به همين سبب در گام نخست، مروري اجمالي بر زمينه‌هاي متعّين تاريخي، معرفت‌شناسانه و هستي‌شناسانه‌ي شكل‌دهنده‌ي معرفت نوين علوم اجتماعي/جامعه‌شناسي در مغرب‌زمين نموده است.آن‌گاه، تلاش كرده تا نشان دهد فقدان همين زمينه‌هاي متعّين تاريخي، معرفت‌شناسانه و هستي‌شناسانه‌ي‌ شكل‌دهنده، ايجاد علوم اجتماعي/جامعه شناسي در ايران با دشواري بسيار مواجه كرده است. از اين رو، براي اثبات مدعاي خود به بررسي نظريات سه تن از اساتيد ايراني (محمد‌علي همايون كاتوزيان، سيدجواد طباطبايي و پرويز پيران) پرداخته‌ايم، تا نشان دهيم كه نظريات علوم اجتماعي/جامعه‌شناسي ايراني اكنوني امكان لازم براي شناخت جامعه‌ي ايراني فراهم نمي‌كند. در اين نوشتار براي فهم اين مسئله از روش شك دكارتي تبعيت نموده‌ايم كه روشي است مبتني بر عقل سليم. نتايج و يافته‌هاي اين مطالعه بيانگر آن است كه: 1. علوم اجتماعي/جامعه‌شناسي در وضعيت حاضر امكانات معرفتي كافي در اختيار انديشمندان علوم اجتماعي ايراني براي شناخت هستي اجتماعي‌اي‌شان فراهم نمي‌كند. 2. جامعه‌شناس ايراني نيز در صورت اصرار بر فهم هستي جامعه‌‌اش و نظريه‌سازي در اين حوزه چيزي بيش‌تر از تكرار فرآورده‌هاي فكري حوزه‌ي جغرافيايي مغرب‌زمين ارائه نمي دهد.

Based on a theoretical and epistemological scheme, we acknowledge the critical problematic situation of sociology in Iran, and recognized that it results from the systems of confrontation, understanding, and interpreting of Iranian scholars within the field. In the first step to build our theoretical scheme, we have asked the question that: according to the existing achievements of social science, is there a possibility to achieve an empirical knowledge of the Iranian distinctive social existence? In the logical path of answering this question and to show what the inheritances of the western social sciences is, we have reviewed the predetermined historical, epistemological and ontological grounds which have formed the modern concept of sociology in the western world. Then we tried to demonstrate that, discontinues reading of this Intellectual heritage by the Iranian scholars has made the establishment of an autonomous social science impossible in Iran. As such, for proving our argument, we studied the sociological theories of three Iranian sociologists (Mohammad Ali Homayoon Katouzian, Seyed Javad Tabatabai, and Parviz Piran). This paper, for taking the theories of these Iranian scholars under scrutiny has inevitably followed Descartes' method of Doubt which is based on common sense. The findings of this study indicate that discontinues reading and confrontation of social sciences by the Iranian intellectuals will lead to take no notice of the fact that: 1) social sciences and sociology (in its existing form) do not provide any opportunity for Iranian scholars to understand The Social; 2) And, in order to produce a sociological theory for explaining the unique existence of Iranian society, Iranian sociologists do not have any choice other than replicating the product of Western intellectuals.