تبيين موانع فراروي جابه‌جايي پايتخت در ايران با رويكردي آمايشي

Explaining the obstacles of the movement of capital in Iran with a spatial planning approach

الگوی نظام حكومتی در ایران متمركز است. از آنجا كه در حكومت‌های متمركز و تك‌ساخت، امنیت مركزیت سیاسی (پایتخت) با امنیت كل نظام سیاسی (امنیت ملی) ارتباط مستقیمی دارد، جابه‌جایی پایتخت در ایران از دو منظر اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌كند: اول سامان‌دهی شهر تهران و تعادل‌بخشی به نظام شهری و منطقه‌ای كشور و دوم حفظ امنیت سیاسی كشور. جابه‌جایی پایتختِ افزون بر 220سالۀ ایران از تهران به نقطه‌ای دیگر ازجمله مباحثی است كه همواره طی سال‌های اخیر بدان پرداخته شده است. اما به علل مختلف تاكنون اقدامی عملی در این خصوص صورت نگرفته است. از این رو هدف از نگارش این مقاله كه با روش توصیفی – تحلیلی و پیمایشی نگاشته شده است، شناسایی موانع و چالش‌های اصلی فراروی جابه‌جایی پایتخت و ارائۀ راهبردهایی در جهت رفع این موانع است. در این راستا هفت مؤلفۀ اقتصادی، سیاسی، امنیتی، اجرایی، اجتماعی – فرهنگی، قانونی و طبیعی – اكولوژیكی در قالب 55 گویه انتخاب و توسط نخبگان دانشگاهی وزن‌دهی شد. پس از تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات با استفاده از مدل معادلات ساختاری، نتایج حاكی از آن است كه عامل قانونی با ده گویه بیشترین تأثیرات مستقیم (89/0) و غیرمستقیم و موانع طبیعی – اكولوژیكی با میزان اثر 33/0 كمترین اثر را بر جابه‌جایی پایتخت گذاشته است. همچنین نتایج مدل تحلیل شبكه برای اولویت‌سنجی موانع نشان می‌دهد نظر كارشناسان، اولویت را به موانع اجرایی داده است كه با وزن نهایی 218/0 و نرخ ناسازگاری 222/0 رتبۀ نخست را در اولویت‌بندی موانع كسب كرده است.

The government system ofʹ Iran is centralized, and because in unitary and single power states, the security of political center (capital) with the total security of political system (National Security) has a direct relationship, the capital movement in Iran becomes important from two aspects; the first is to organize Tehran city and balance urban and regional system of the country and the second is to maintain the political security of the country. Capital movement from Tehran to other cities has been among the issues for more than 220 years but nothing has been done for some reasons. The aim of this paper which is written by descriptive – analyzing and survey method is to identify the main obstacles and the challenges of processing the capital and to present the strategies to remove the obstacles. So 7 elements as Economic, political, security, executive, social-cultural, legal and natural-ecological elements are selected in 55 items and are weighed by the academic elite people. After analyzing the information and using the structural equations model the results showed that the legal factor holding 10 items has the most direct (0/089) and indirect effect and the natural-ecological factor has the least effect (0/033) in moving the capital. Also the results of the network analyzing model for preference survey showed that the experts give priority to executive obstacles which hold final weigh 0/218 and compatibility rate 0/022 stands at the first grade in the priority survey of the obstacles.