درآمدي بر فراگردها و مبادي تصديقيه نظام‌سازي فقهي؛ با تأكيد بر آراء آيت‌الله سيدمحمدباقر صدر

An Introduction to Processes and Concessive Origins of Jurisprudential System Building; with Empha-sis on Viewpoints of Ayatollah Seyed Mohammad Baqir Sadr

سؤال اصلی این نوشتار این است كه آیا دانش فقه اسلامی ماهیتاً ظرفیت ورود به عرصه نظام‌سازی را دارد؟ در صورت امكان نظام‌سازی فقهی، كیفیت آن چگونه خواهد بود؟ درك جامع از ابعاد و زوایای پدیده‌ها و موضوعات حقیقی، انتزاعی و واقعی یكی از الزامات مهم در مقوله نظام‌سازی است كه علم فقه اگرچه در طول تاریخ حیات خود به شكل تام از آن بهره نجسته، لیكن با تفقد در مبادی تصدیقیه این علم و مبانی ذی‌نقش در هندسه معرفتی آن می‌توان فراگردها و مواردی را احصا نمود كه در فرآیند نظام‌سازی، كاربردی اساسی داشته، این علم را از انزوای مفاهیم و گزاره‌های فردی و به‌لحاظ اجتماعی محدود، خارج می‌كند تا حوزه اجتماع جایگاه شایسته خود را در آن بیابد. آیت‌الله سیدمحمد باقر صدر از جمله دانشمندانی است كه با التفات به چنین ظرفیتی در فقه، سازوكاری را به‌مثابه نسخه‌ای تكاملی در فرآیند اجتهاد كلاسیك مطرح نمود كه در این مقاله به برخی از ابعاد آن اشاره می‌شود.

The main questions of the present paper are: Is there any essential capacity in Islamic jurisprudence for system building? What would be the nature of such a system if jurisprudence is capable of building it? A comprehensive understanding of different aspects and dimensions of the phenomena and true, abstract and real subjects is one of the significant requirements of system building. Although in the course of its history, jurisprudence has not fully utilized this understanding, through delving into its concessive origins and the crucial fundamentals existing in its epistemological geometry, one can enumerate some processes and cases which are applicable in the process of system building, moving this discipline from the isolated domain of individual and socially limited concepts and statements to give social domain a proper place in this discipline. Ayatollah Seyed Mohammad Baqir Sadr is among scholars who was aware of this capacity of jurisprudence and hence offered some mechanisms as an evolutionary version in the process of classic individual inference (ijtihad), some of whose aspects are discussed in this paper.