ارزيابي تغييرات زماني و مكاني شاخص سلامت هيدرولوژيك رودخانه در حوضه هاي آبخيز استان اردبيل

Spatiotemporal assessment of the hydrologic river health index variations in Ardabil Province Watersheds

ارزيابي سلامت رودخانه مي تواند به عنوان ابزاري در برآورد جريان زيست محيطي و كمي‌كردن مقدار، زمان بندي و كيفيت جريان آب مورد نياز در تداوم حيات اكوسيستم هاي رودخانه اي استفاده شود. هدف از مطالعۀ حاضر، تعيين روند تغييرات زماني و مكاني سلامت رودخانه هاي استان اردبيل با تأكيد بر شاخص هاي هيدرولوژيك جريان با استفاده از آزمون هاي آماري است. بدين‌منظور از داده هاي دبي روزانۀ ايستگاه هاي هيدرومتري طي دورۀ آماري 1367‌ـ 1390 براي تجزيه و تحليل سلامت رودخانه و از آزمون ناپارامتريك من‌ ـ كندال و روش تخمينگر سن به‌منظور تعيين وجود داشتن يا نداشتن روند مثبت و منفي در سطوح مختلف آماري استفاده شد. همچنين پس از تقسيم بندي دورۀ آماري موجود به چهار دورۀ پنج‌ساله، از آزمون كروسكال واليس براي بررسي تغييرات زماني و وجود تفاوت در دوره‌هاي كوتاه مدت استفاده شد. نتايج پژوهش روند كاهشي معنادار سلامت رودخانه در ايستگاه هاي مطالعه‌شده (13 ايستگاه از 24 ايستگاه) را نشان داد. ايستگاه هاي سولا و فيروزآباد روند افزايشي معناداري داشتند و در ايستگاه هاي باقيمانده روندي معنادار تشخيص داده نشد. با توجه به نتايج به‌دست‌آمده از نقشه هاي تغييرات مكاني سلامت رودخانه، بيشترين تغيير وضعيت شاخص سلامت رودخانه در بخش مركزي و كمترين تغييرات و كاهش شاخص يادشده در قسمت هاي شمالي و جنوبي استان مشاهده شد. در مجموع، مي توان گفت كه ميزان تغييرات و كاهش درجۀ سلامت هيدرولوژيك جريان در دوره هاي اخير بسيار بيشتر از گذشته بوده است كه مي تواند با افزايش شدت بهره برداري از منابع آب سطحي و كاهش آبدهي بر اثر تغييرات اقليمي مرتبط باشد.

Assessment of river health can be used as a tool for environmental flow estimation and quantification of the amount, timing and required water flow quality for permanence of river ecosystems. The current study aims to determine the spatial and temporal changes of rivers health with an emphasis on hydrologic indicators by using statistical tests in Ardabil province. For this purpose, the daily discharge data of 24 hydrometric stations with the period of 1367-1390 was used for river health analysis. In addition, the non-parametric Mann-Kendall test and Sen's estimator method were performed to determine the presence or absence of positive and negative trends at different statistical levels. Also, after dividing the existed study span into four periods, the Kruskal–Wallis test was applied for the investigation of temporal variations and the existence of differences between short-term periods. Results showed a significant decreasing trend of river health in studied stations (13 stations from 24 stations). Sula and Firuzabad stations had significant increasing trend and in other remained stations, no significant trend was identified. According to the results obtained from the maps of spatial variability of river health, maximum and minimum change of river health indicators were observed in the central part, and northern and southern parts of the province, respectively. Generally, it can be said that, recently, the overall changes as well as reduction in hydrologic flow health have been more compared to the past which can be associated with increase of exploitation intensity from surface water resources as well as reduction in the water yield due to climate change.