ارزيابي شدت بيابان‌زايي حوضه مسجدسليمان با استفاده از مدل IMDPA

Assessment of Desertification Intensity in Masjed Soleiman Basin Using IMDPA Model

در حال حاضر بيش از 80 درصد از سرزمين ايران در قلمرو اقليمي خشك و نيمه‌خشك تا خشك نيمه‌مرطوب گسترده شده است كه با توجه به ويژگي‌هاي طبيعي حاكم بر آن و شيوه‌هاي بهره‌برداري نامناسب، داراي شرايطي حساس و شكننده بوده و به‌صورت بالقوه و بالفعل در معرض پديده بيابان‌زايي قرار دارد. لذا در اين پژوهش با استفاده از مدل IMDPA كه يكي از روش‌هاي ارزيابي بيابان‌زايي در مناطق خشك و نيمه‌خشك است، حساسيت اراضي حوضه مسجدسليمان به بيابان‌زايي مورد ارزيابي قرار گرفت. بدين منظور پس از بررسي‌هاي اوليه، معيار اقليم با شاخص‌هاي بارش، خشكي ترانسو و خشكسالي، معيار خاك با شاخص‌هاي بافت، عمق موثر، درصد سنگريزه و هدايت الكتريكي، و معيار آب با شاخص افت سالانه آب زيرزميني، به‌عنوان عوامل موثر در بيابان‌زايي ملاك عمل قرار گرفت. سپس از طريق مدل IMDPA امتيازات هر شاخص در معيار مربوط، مشخص و ارزش هر معيار با روش ميانگين هندسي امتيازات شاخص‌هاي آن محاسبه شد. در نهايت هريك از معيارها به‌صورت لايه‌هاي اطلاعاتي وارد محيط ArcGIS شدند و با تلفيق لايه‌هاي رستري معيارهاي مذكور و محاسبه ميانگين هندسي آن‌ها نقشه شدت بيابان‌زايي حوضه مسجدسليمان تهيه شد. نتايج نشان مي‌دهد كه از نظر درجه بيابان‌زايي حدود 2774 كيلومتر مربع از مساحت حوضه در كلاس متوسط و حدود 23 كيلومتر مربع باقي‌مانده نيز در دو كلاس كم و شديد قرار دارد. معيار اقليم با ارزش عددي 46/2 بيشترين تاثير و معيار آب با ارزش عددي 25/1 كمترين تاثير را در بيابان‌زايي منطقه دارد. همچنين معيار خاك با ارزش عددي 13/2 حاكي از شدت بيابان‌زايي متوسط است.

Above 80 percent of Iran is currently located in arid and semi-arid to dry and sub-humid climates and they have sensitive conditions given the climatic conditions and natural characteristics of these regions and improper utilization methods, hence they are potentially and actually subject to the phenomenon of desertification. In this research, the sensitivity of the lands of Masjedsoleiman Area to desertification is evaluated by using IMDPA model, which is one of the methods of desertification assessment in arid and semi-arid regions. For this purpose, after initial assessments 3 criteria, including Climate, Soil and Water, were selected as the effective criteria in desertification of the region with different indices. By using the above-stated method, the scales of each index was obtained in the related criterion and the value of each criterion was calculated using geometric average of the scales of the indices. Then each criterion was elaborated in ArcGIS as database layers. By integrating raster layers of the stated criteria, calculating geometric average of the criteria and analyzing them by using the mentioned model, desertification intensity map of the studied regions was obtained. The results showed that about 2774 square kilometers of the studied area was found to be in medium class of desertification and about 23 square kilometer of the region was in two classes of low and high desertification. Climate with the numerical value of 2.46 and Water with the numerical value of 1.25 had respectively the highest and lowest effects in desertification of the region. Soil, with the numerical value of 2.13, shows the medium desertification intensity.