توزيع شكل هاي فسفر در خاك هاي جنگلي كلاردشت

Distribution of Phosphorus forms in the Kelardasht Forest Soils

فسفر از عناصر اصلي مورد نياز گياه مي­ باشد كه به شكل­ هاي مختلف شيميايي و بيوشيميايي در خاك ديده مي ­شود، به همين دليل فسفر مستعد اثرپذيري از فرآيندها و شرايط خاكسازي مي­ باشد. در اين پژوهش با هدف بررسي اثر فرآيندهاي خاكسازي بر توزيع شكل­هاي فسفر و قابليت فراهمي آن 8 نيمرخ خاك در اراضي تحت پوشش جنگلي منطقه كلاردشت حفر و مطالعه گرديد. فسفر فراهم (Pav)، فسفر كل (TP)، فسفر آلي (OP)، فسفر معدني (MP) به ­اضافه 8 شكل مختلف فسفر معدني در افق‌هاي ژنتيكي خاك اندازه ­گيري شد و همبستگي اين شكل ­ها با يكديگر و نيز پارامترهاي فيزيكوشيميايي در نيم رخ ­هاي خاك بررسي گرديد. نتايج نشان داد فرآيندهاي خاكسازي اثرات قابل توجهي بر توزيع شكل­ هاي مختلف فسفر دارند. فسفات­ هاي آهن (Fe-P) و آلومينيوم (Al-P) همبستگي مثبت و معني­ داري با فسفر قابل استخراج با اگزالات آمونيوم (Pox) داشتند كه ممكن است نمايانگر استخراج فسفر هم‌رسوبي شده با اكسيدهاي آهن و آلومينيوم داراي تبلور ضعيف (از طريق انحلال) و يا فسفر جذب شده توسط اين اكسيدها (از طريق تبادل ليگاند و آنيوني) باشد. اين شكل­ هاي با تبلور پايين و همچنين اكتا كلسيم فسفات (Ca8-P) و فسفر محبوس (Oc-P)، همبستگي مثبت و معني­ داري را با درصد رس نشان دادند كه اتصال اين تركيبات به ذرات رس در طي واكنش­ هاي شيميايي مختلف و انتقال همزمان (co-migration) اين تركيبات و ذرات رس در طي فرآيند انتقال مكانيكي ذرات ريز (lessivage) و شستشو و رسوب مجدد (eluviation-illuvation) را محتمل مي ­سازد. فسفر معدني لبايل (LPi) و نسبتاً لبايل (MLPi) همبستگي معني ­داري با فسفر قابل دسترس نداشتند اما فرم آپاتيت همبستگي معني­ داري با فسفر قابل دسترس داشت كه مي­ تواند در اثر تخليه فسفر توسط گياهان، ميكروارگانيسم ­ها از افق‌هاي سطحي خاك و علاوه بر آن انتقال عناصر به قسمت­ هاي پايين ­تر نيمرخ خاك باشد كه در نتيجۀ آن از منابع مقاومي مثل آپاتيت براي تامين فسفر استفاده مي ­شود. اين در حالي است كه بيشترين همبستگي بين فسفر قابل دسترس، فسفر آلي و كربن آلي مشاهده شد كه به همين دليل فرآيند اضافه شدن بقاياي گياهي و چرخه جذب - بازگشت فسفر توسط گياه (littering) و هوموسي شدن و فرآيندهاي جانبي آن مهم‌ترين فرآيند موثر بر فسفر قابل جذب (Pav) تلقي گرديد.

Phosphorus is an essential element for plant that appears in different chemical and biochemical forms in soil, therefore, it is susceptible to effects by pedogenic processes. In order to investigate effect of pedogenic processes on P forms and their distribution, 8 soil profiles were studied in forest land of Kelardasht. Available P (Pav), total P (TP), organic P (OP), mineral P (MP) and 8 mineral P forms were determined in the genetic horizons and the correlation of these forms with each other and also the physicochemical soil parameters were investigated. The results showed that pedogenic process significantly affected distribution of different P forms. Fe-P and Al-P showed significant positive correlation with Pox, which could indicate simultaneous extraction of poorly crystalline Fe-Al oxide (by dissolution) or adsorbed/absorbed P by Al-Fe oxides (anion and ligand exchange). These poorly crystalline forms, octa-calcium phosphate (Ca8-P) and occluded P (Oc-P) correlate positively and significantly with clay content that enhance possibility of these components linkage with clay particles during different chemical reaction and co-migration of P and clay by lessivage and eluviation-illuviation process. Labile mineral P (LPi) and moderately labile mineral P (MLPi) did not show significant correlation with Pav, whereas apatite significantly and positively correlated with Pav. Removal of P from surface horizons can explain this result. Nevertheless, the highest correlation was between Pav, OP, and organic carbon (OC). According to this result, littering and humification may be considered as the most important processes that can influence P availability.