پديد آورندگان :
يغمائيان مهابادي، نفيسه دانشگاه گيلان , خسروآبادي، منيژه دانشگاه گيلان , اسدي، حسين دانشگاه تهران - گروه علوم و مهندسي خاك
كليدواژه :
تخريب خاك , شاخص هاي كيفيت خاك , موقعيت شيب , جهت شيب
چكيده فارسي :
جنگل‌زدايي پيامدهاي نامناسبي در منابع زيست محيطي مانند افزايش توان سيل‌خيزي، رخداد فرسايش و تخريب خاك دارد. به منظور شناخت اثر جنگل‌زدايي بر نحوه عملكرد خاك در اكوسيستم، شاخص‌هاي كيفيت خاك مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد تا امكان كنترل تخريب اراضي و ايجاد مديريت پايدار را فراهم سازد. اين پژوهش با هدف بررسي اثر جنگلتراشي در جهت ها و موقعيت هاي مختلف شيب بر تخريب خاك سطحي در بخشي از پارك جنگلي سراوان، واقع در جنوب شهرستان رشت كه به علت نصب دكل‌هاي برق فشار قوي، پاك‌تراشي شده است، انجام گرفت. نمونه‌برداري از خاك از دو عمق 15-0 و 30-15 سانتي‌متر (در مجموع 144 نمونه) از مسير جنگلتراشي شده و جنگل مجاور آن، از دو جهت و چهار موقعيت شيب انجام شد. برخي از شاخص‌هاي مهم فيزيكي و شيميايي كيفيت خاك شامل جرم مخصوص ظاهري، ميانگين وزني قطر خاكدانه ها، توزيع اندازه ذرات، اسيديته، ظرفيت تبادل كاتيوني، ماده آلي، كربنات‌كلسيم معادل، نيتروژن كل، فسفر و پتاسيم قابل دسترس اندازه‌گيري شدند. تجزيه و تحليل داده‌ها نشان داد كه جنگلتراشي، باعث كاهش معني‌دار مقدار ماده آلي، پايداري خاكدانه‌ها، نيتروژن كل، ظرفيت تبادل كاتيوني، فسفر و پتاسيم قابل دسترس و افزايش معني دار جرم مخصوص ظاهري، اسيديته و كربنات‌كلسيم معادل در خاك سطحي شده است. شيب شمالي اراضي جنگلي، خاك‌هاي سطحي با كيفيت بالاتري از نظر ماده آلي، نيتروژن كل، فسفر قابل دسترس و جرم مخصوص ظاهري دارا هستند. خاك سطحي قسمت‌هاي پايين شيب اراضي جنگلي داراي بيش‌ترين مقدار ماده آلي، فسفر و پايداري خاكدانه و كم‌ترين مقدار كربنات كلسيم معادل و جرم مخصوص ظاهري مي‌باشند. نتايج نشان داد كه ميانگين شاخص كيفيت خاك نمورو (NQI) در خاك سطحي اراضي جنگل‌تراشي‌شده نسبت به اراضي جنگلي 67/6 درصد كاهش يافته است. اختلاف شاخص‌هاي كيفيت خاك بين موقعيت‌هاي مختلف شيب در اراضي جنگل‌تراشي‌شده، مشهودتر از اراضي جنگلي است. اين موضوع بيانگر اين مطلب است كه عامل اصلي كاهش كيفيت و تخريب لايه‌هاي سطحي خاك، تشديد فرسايش، انتقال و جابجايي مواد از موقعيت‌هاي بالاي شيب مي‌باشد و موقعيت‌هاي مختلف شيب در اراضي جنگلي به دليل حفاظت نسبتا كامل خاك در برابر فرسايش از وضعيت تقريبا يكنواختي برخوردار هستند. با توجه به شدت تخريب لايه‌هاي سطحي خاك در مناطق جنگل تراشي شده و سطح قابل توجه آن در مسير خطوط انتقال برق در منطقه مورد مطالعه، لازم است در زمان احداث اين خطوط، با اقدامات حفاظتي از قبيل مالچ هاي گياهي، بوته‌كاري، بانكتبندي و احداث آبراهه هاي انحرافي اثرات منفي بر ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي مؤثر در كيفيت خاك را كم كرد تا از فرسايش و تخريب بيشتر خاك جلوگيري شود.
چكيده لاتين :
Deforestation has detrimental effects on the environment which could result in increased flooding and soil erosion and degradation. Study on the effect of forest clearing on soil functioning within an ecosystem is evaluated by soil quality indicators, and can provide the basis to control the land degradation and develop sustainable management strategies. This research was conducted to investigate the effect of forest clearing on some of soil quality indicators in Saravan Forest Park, located in Guilan province. This region has been cleared in some parts to allow installation of the high voltage power towers. In overall, 144 soil samples were taken from 0-15 and 15-30 cm soil depths of the cleared part and its adjacent forest from four slope positions and two slope aspects. The data were analyzed to compare the effects of land use type and topography on some soil quality indicators. Some important soil quality indicators including bulk density, weighted mean diameter of aggregates, particle size distribution, pH, cation exchange capacity, organic matter content, equivalent calcium carbonate, total nitrogen, and available phosphorous and potassium were measured. The results showed that organic matter content, aggregate stability, cation exchange capacity, total nitrogen, available phosphorous and potassium of surface soils were decreased by forest clearing, whereas, bulk density, pH and equivalent calcium carbonate were increased. Forest surface soils of the hill slope with northern face had higher organic matter, total nitrogen, available phosphorous and lower bulk density compared to other parts. The results indicated that the lower slope positions had the highest amounts of organic matter, available phosphorous, and aggregate stability, and the lowest bulk density and equivalent calcium carbonate. As a result of forest clearing, average Nemero quality index (NQI) decreased by 67.7%. The results showed that the differences of soil quality indicators among different slope positions in deforested parts were more obvious than in the original forest parts. It can be concluded that deforestation may lead to surface soil degradation, which is mainly due to acceleration of soil erosion and soil transportation from top to down slope positions. Different slope positions in the forest are partly uniform due to relatively conserved soil. Considering the severity of surface soil degradation by forest clearing in power transmission lines and the considerable affected area in the region, it is essential to minimize these negative effects by conservation practices such as crop mulches, planting, terraces and diversion channels at the time of construction of these lines.
