مطالعه تطبيقي جلد هاي چرمي قرآن كريم در دوره تيموري با جلد هاي چرمي در دوره مملوكي مصر

A Comparative Study of the Leather Coverings of the Holy Quran between Timurid and Mamluk Dynasties

جلدهاي چرمي قرآن، از ميراث باارزش هنري - مذهبي مي‌باشد. دوره تيموري يكي از مهم‌ترين دوره‌هاي هنري در ايران مي‌باشد كه هنر كتاب‌آرايي در آن به اوج شكوه خود رسيده است. اين دوره هم‌زمان با دوره مملوكي در مصر مي‌باشد كه جلدهاي چرمي قرآن‌هاي آن نيز بسيار نفيس و گران‌بها بودند. ارائه تصوير روشني از جلدهاي چرمي كه به‌عنوان جلد قرآن كريم به‌ كار رفته‌اند، آشكاركننده هنري است كه در طول تاريخ توسط هنرمندان در سرزمين‌هاي اسلامي موردتوجه قرارگرفته است. اين پژوهش از نوع تاريخي-توصيفي و تطبيقي مي‌باشد كه در آن به توصيف و تطبيق جلدهاي چرمي قرآن از هر دو دوره پرداخته‌شده است. اطلاعات مربوط از طريق مطالعات كتابخانه‌اي و اسنادي و با بررسي تصاوير موجود از كتاب‌ها و شبكه‌هاي رايانه‌اي به‌دست‌آمده است. اهداف اين پژوهش روشن نمودن چگونگي جلدسازي چرمي قرآن كريم و ويژگي‌هاي آن در دو دوره تيموري و مملوكي و نيز مقايسه جلدهاي چرمي قرآن‌هاي دوره تيموري با دوره مملوكي مصر است. اين پژوهش به دنبال پاسخگويي به اين سؤالات است كه جلدسازي قرآن كريم در دوره تيموري و مملوك چگونه و داراي چه ويژگي‌هايي بوده است؟ مشابهت نقوش تزئيني در جلدهاي چرمي قرآن دوره تيموري و مملوكي تا چه ميزان است؟ تا از اين مقايسه ويژگي‌هاي هنري جلد آرايي در دوره‌هاي مذكور مشخص گردد. در دوره تيموري عناصر تزئيني در تزئين جلدهاي چرمي قرآن به‌كاررفته است كه تعدادي از اين نقوش، در جلدهاي چرمي مملوكي مصر نيز قابل‌شناسايي مي‌باشند. جلدهاي دوره تيموري با شيوه‌هاي متنوعي ساخته‌شده‌اند، اما جلدهاي دوره مملوكي ساده‌تر است.

Leather coverings of holy Quran are valuable artistic work and religious heritages. It is clear that Timurid era was one of the most important period of Iranian arts that writing styles had flourished and reached to its magnificence. Timurian was coincident with Mamluk dynasty in Egypt; that its leather coverings of Qurans were precious and valuable. The aims of this research are studying the decorations and motifs of leather coverings of holy Qurans at the above mentioned periods. This research was based on historical, descriptive and comparative methods. The available Quran's coverings from two dynasties were described and compared to each other. Information was gathered from library resources, internet based information and pictures. The results showed that in Timurian time, decorative elements such as botanical designs, medallions, and animal pictures were used on covering. Some of these elements are common with Mamluk covering decorations as well. Also applications of golden ribbons for embossing designs were common. To prevent books from damages during usage, Timurian craftsmen invented "sartabl" that is a triangle shape part attached to the front part of cover to prevent the edges of the papers. Decorative designs of coverings are included natural senses, animals, flowers and trees. In general Mamluk coverings were simple but the craftsmen used a new method of covering decoration, called "Malileh dozi" that was adopted by Iranian artists as well. Usually the artists used geometrical designs, variety of stars, trees, animals and flowers and medallions.