تجلي باور هاي مذهبي و مناسك ديني مسلمانان در هنر عثماني (مطالعه موردي: تصاوير خانه خدا در كاشي كاري ها)

Manifestation of Religious Beliefs and Practices of Muslims in Ottoman Art (Case Study: Pictures of the House of God in the Tiling Works)

اهميت مناسك حج و بيت الله الحرام در دوره عثماني چنان است كه اين دولت همزمان با حكومت مماليك، نظارت بر حرمين را عهده­ دار بوده و خدماتي چند به آن­ها ارائه مي­ داد، اما پس از برافتادن اين دولت توسط سلطان سليم عثماني (در سال923 هـ .ق)، حرمين زير نظارت مستقيم آنان قرار گرفت. عواملي از قبيل؛ ارسال هداياي نقدي و غيرنقدي سلاطين و درباريان عثماني براي اهالي حرمين،گستردگي تشريفات و تعددكارگزاران آن، اختصاص موقوفات و خيرات، حمايت مالي از امراي حجاز و انجام دادن كارهاي عمراني؛ از مهم‌ترين تدابير عثمانيان تا پايان حكومتشان براي تسلط بر حرمين بود. اهميت حج­ گذاري مسلمانان در دولت عثماني، چنان است كه جلوه­ هايي از اين مكان مقدس و مناسك معنوي، در هنر كاشي­ كاري اين دوره نيز، به تصوير درآمده است. در اين مقاله قصد داريم تا به روش تاريخي- توصيفي، بر پايه مشاهدات ميداني و مطالعات كتابخانه ­اي و سايت­ هاي معتبر؛ مصداق­ هايي از كاربرد تصاوير كعبه، در هنر مذكور را معرفي نموده و ويژگي­ هاي بصري و محتوايي اين نمونه­ ها را مورد مطالعه قرار دهيم. نتايج تحقيق حاكي از آن است كه ترسيم كعبه، علاوه بر نگاره ­ها در كاشي­ كاري­ ها نيز رايج بوده و سعي شده تا اين بناي مقدس، با جزئيات و به شيوه اي واقع­ گرايانه به تصوير در آيد. اشعار عرفاني (مولوي) درباب تشبيه دل به كعبه، آيات قرآني (سوره آل عمران) با مضمون كعبه به عنوان نخستين خانه براي عبادت مردم و اهميت مقام ابراهيم، اجراي تصاوير كعبه با جزئيات و نوشتن نام­ هاي مختلف و متعددي از جمله؛ اركان كعبه، ورودي­ هاي اصلي، مناره­ ها، منبر و ...، كاربرد نقوش گياهي و هندسي در حاشيه ها و متنِ تصاوير و ...، از جمله ويژگي­ هاي شاخص اين كاشي­ كاري­ ها به شمار مي ­رود.

The importance of Hajj and Masjid al -Haram (the Sacred Mosque) in the Ottoman period is as much that this government along with Mamluk regime had undertaken monitoring of the sanctuaries and offered some services to them, but after the fall of this government by Ottoman Sultan Selim (in 923 AH), the sanctuaries went under their direct supervision. Acts like, sending cash and non-cash donations of Ottoman sultans and courtiers to the sanctuaries people, the extent of the procedures and the frequency of their agents, the allocation of endowments and charities, financial support of the rulers of Hijaz and doing construction works were of the most important Ottomans plans until the end of their ruling for dominating on the sanctuaries. The importance of the Hajj pilgrimage of Muslims in the Ottoman government is as much that some effects of this sacred place and spiritual practices are also pictured in the art of tiling work of this period. We are going to introduce some samples of using Kaaba pictures in the mentioned art by a historical- descriptive method, based on field observations and library studies and reliable sites in this article and study visual and content characteristics of these samples. The results of this research indicate that the drawing of Kaaba was also common in tiling works in addition to painting and it had tried to picture this sacred building in detail and in a realistic way.Mystical poetry (Rumi) about the analogy of heart to Kaaba, Quranic verses (Allmran surah) with the theme of Kaaba as the first house of worship for people and the importance of the Station of Abraham, performing Kaaba pictures in detail and writing different and various names such as components of Kaaba, main entrances, the minarets, the pulpit and the use of herbal and geometric shapes in the margins and the text of pictures are of important characteristics of these tiling works.