كليدواژه :
برنامه ريزي خطي , حفاظت خاك , شيوه هاي مديريت , قابليت هاي حوضه , مديريت يكپارچه
چكيده فارسي :
از دلايل اصلي فرسايش خاك، عدم استفاده صحيح از اراضي، منطبق بر استعداد آن‌هاست. با توجه به مسائل اجتماعي و اقتصادي حاكم بر حوزه‌هاي آبخيز كشور، ممكن است، مهار فرسايش خاك و رساندن آن به حد طبيعي غيرممكن باشد. ولي، كاهش آن از طريق اعمال مديريت يكپارچه امكان‌پذير است. در صورتيكه بهره‌برداري از اراضي موجود در حوزه‌هاي آبخيز بر اساس استعداد آن‌ها انجام شود، با كاربري مناسب مي‌توان انتظار داشت، ضمن كسب درآمد، خسارت كم‌تري به خاك وارد شود. در اين تحقيق، حوزه آبخيز ششتمد از شهرستان سبزوار واقع در استان خراسان رضوي با هدفِ ارائه يك الگو‌ي مناسب كاربري اراضي در آن، به گونه‌اي كه بيشترين سود و كمترين فرسايش را داشته باشد، انتخاب و با استفاده از مدل برنامه‌ريزي خطي چند هدفي به روش گام به گام و مناسب توابع هدف، سطح بهينه كاربري براي سه حالتِ وضعيت فعلي، با اعمال مديريت، و شرايط استاندارد، مشخص شد. براي اين كار، ميزان درآمد خالص و فرسايش خاك در كاربري‌هايِ مرتع، باغ، مرتع مشجر، زراعت ديم، و زراعت آبي در هر سه وضعيت محاسبه و سطح بهينه در هر سه حالت به كمك نرم‌افزار بهينه‌سازي تعيين شد. نتايج نشان دادند كه در حوضه مورد پژوهش، با حل مسئله بهينه‌سازي، ميزان فرسايش كل كاهش و درآمد كاربران افزايش مي‌يابد. لكن، بر خلاف نتايج بسياري از تحقيقات به عمل آمده در ساير نقاط كشور، اين كاهش فرسايش و افزايش درآمد به دليل شرايط حوزه مورد پژوهش، قابل توجه نمي‌باشد. به طوري كه، براي سه حالتِ مورد مطالعه شاملِ شرايط موجود، با اعمال مديريت و وضعيت استاندارد، فرسايشِ ساليانه خاك در كل حوزه آبخيز به‌ترتيب معادل 0/08 درصد، 0/36 درصد و 0/75 درصد، كاهش و سود خالص نيز به‌ترتيب 3/12، 20/88 و 313/75 هزار ريال در سال در سطح حوضه افزايش مي‌يابد كه تغيير ناچيزي را در هر هكتار شامل مي‌شود. نتايج همچنين، نشان مي‌دهند كه كاهش فرسايش بعد از اعمال برخي شيوه‌هاي صحيح مديريتي، نسبت به كاهش فرسايش بعد از بهينه‌سازي كاربري اراضي، بيش از 3/25 برابر بهبود يافته و در صورت اعمال مديريت، درآمد آبخيزنشينان در مقايسه با حال بهينه‌سازي كاربري اراضي، حدود 6/7 برابر افزايش مي‌يابد.
چكيده لاتين :
One of the most important factors of soil erosion is the improper use of lands according to their potencial. According to sosio-economic factors of watershed, it is impossible to reduce the amount of soil erosion in the rate of natural erosion, but, it can be reduced, through integrated watershed management. Soil loss mitigation while having high productivity is possible by appropriate land use and land capability. In this research, Sheshtamad catchment of Khorasn Razavi Province was selected for determining the optimal level of land use and the effect of correct methods of management on maximizing net income of residents and minimizing the effect of soil erosion. Multi-objective linear programming model and simplex method were used in three different scenarios of 1) current land use conditions with current land management, 2) current land use conditions with improved land management, and 3) Standardized land use condition. The amount of net income and soil erosion were computed in rangelands, orchards, wooded ranglands, dry-lands and irrigated lands in all three scenarios and then the area of each land use was optimized, using optimization software. Results showed that land use optimization in Sheshtamad Watershed, decreases soil erosion, and increases total net income, although the amount is small, because of the conditions studied. The amount of annual soil erosion was reduced by 0.08%, 0.36%, 0.75% and the amount of annual net income was increased by 3.12, 20.88 and 313.75 thousand Rials, respectively, in the above three different scenarios,. The results also showed that in the case of some propoer management practices, the soil erosion reduces by 3.25 times and net income increses by 6.7 times.
