تغييرپذيري زماني توليد رواناب تحت تأثير شيب در خاك‌هاي با بافت مختلف

Temporal variability of runoff production under slope gradients in different soil Textures

زمان آغاز و شدت توليد مشخصه‌هايي از رواناب بوده كه تحت تأثير تغييرات خصوصيات فيزيكي خاك طي زمان بارندگي قرار مي‌گيرند. شدت تغييرات زماني اين مشخصه‌ها بسته به بافت خاك و شيب سطح مي‌تواند تغيير كند. اين پژوهش با هدف بررسي تغييرات زماني توليد رواناب در خاك‌هاي با بافت لوم‌رسي، لوم و لوم‌شني در شيب‌هاي 5، 10، 15، 25 و 30 درجه تحت باران شبيه‌سازي شده با شدت 40 ميلي‌متر در ساعت در شرايط آزمايشگاهي به انجام رسيد. نتايج بدست آمده نشان داد كه بافت خاك و شيب سطح اثر معني‌داري بر زمان آغاز (0/05>P) و شدت توليد رواناب (0/05>P) دارد. زمان آغاز رواناب در خاك لوم رسي كمترين (16 دقيقه) و در خاك لوم شني بيشترين (46 دقيقه) است. زمان آغاز رواناب به ‌شدت تحت تأثير شيب بوده و با افزايش شيب به ‌صورت معني‌داري كاهش يافت (0/01>P). روابطي معني‌دار و منفي بين شيب و زمان آغاز رواناب در خاك لوم‌رسي (0/86=2R)، لوم (0/86=2R) و لوم‌شني (0/98=2R) مشاهده شد (0/01>P). بيشترين تأثير شيب بر كاهش زمان آغاز رواناب در خاك لوم شني (63 درصد) و كمترين آن در خاك لوم رسي (28 درصد) مشاهده شد. روابطي معني‌دار و مثبت بين شيب و شدت توليد رواناب در خاك لوم‌رسي (0/89=2R)، لوم (0/95=2R) و لوم‌شني (0/94=2R) مشاهده شد (0/01>P). نقش شيب در افزايش توليد رواناب در خاك لوم رسي (19 درصد) بيشترين و در خاك لوم كمترين (15 درصد) است. الگوي تغييرات زماني رواناب طي بارندگي تحت تأثير بافت خاك و درجه شيب قرار گرفت. افزايش تدريجي رطوبت خاك و تخريب شديد ساختمان خاك دلايل افزايش رواناب در زمان‌هاي اوليه بارندگي در خاك لوم رسي مي‌باشد.

Initiation time and production rate are the major runoff characteristics which can be affected by the changes of soil physical properties during rainfall. Temporal variation of these characteristics could be controlled by soil texture and slope gradient. This study was carried out to investigate temporal variation of runoff in both different soil textures those of clay loam, loam, and sandy loam and various slopes (5, 10, 15, 25(and 30) under a 40 mm h-1simulated rainfall in the lab. Soil texture and slope steepness were the important factors influencing runoff initiation time (P<0.01) and production rate (P<0.01).Clay loam appeared the lowest runoff initiation time (16 min) whereas sandy loam showed the longest time (46 min). Runoff initiation time was negatively affected with increasing slope gradient. Significant relationships were observed between runoff initiation time and slope gradient in clay loam (R2=0.86), loam (R2=0.86) and sandy loam (R2= 0.98). The highest effect of slope gradient on decreasing runoff initiation time was in sandy loam (63%) while clay loam showed the lowest value (28%). Significant relationships were found between runoff production and slope in clay loam (R2=0.89), loam (R2=0.95) and sandy loam (R2= 0.94). Runoff temporal variation pattern were strongly varied among the soils in the slope gradients. Runoff steadily increased in clay loam during initial rainfall times. This temporal variation of runoff was due to increasing water content and disruption of structure.