شهرت و جبران ضعف سند: نگاهي به ديدگاه وحيد بهبهاني ( 1117 1205 ق)

Reputation and Compensation of Weak Hadith: A Glance at Wahīd Behbahānī’s Point of View

فقه امامي در طول تاريخ خود همواره با اين واقعيت مواجه بوده است كه گاه حديثي ضعيف السند مستند فتواي فقيهان قرار گرفته يا اصحاب به چنين حديثي عمل كرده اند. اين پديده بحثي چالشي در ميان فقيهان در پي داشته است مبني بر اينكه آيا شهرت مي تواند جبران كنندۀ ضعيف سند حديثي باشد؟ همۀ فقيهان امامي در اين باره هم نظر نيستند. از مي تواند ضعف سندي حديث را جبران نمايد و اعتباربخش آن « شهرت » ، منظر برخي فقيهان باشد. به نظر اين فقيهان، اِعراض اصحاب در عمل به حديثي هرچند صحيح السند نيز در بي اعتباري آن مؤثر است. درمقابل، آن دسته از فقهايي كه حجيت شهرت يا بعضي شاخه هاي مخالفت كرده اند. وحيدبهبهاني از « جبران ضعف سند با شهرت » آن را نپذيرفته اند، با قاعدۀ فقيهان بزرگ اصولي است كه به برخي گون ههاي آن در جبران ضعف سندي حديث تمسك جسته است. او شهرت عملي به شرط موافقت با اصول و قواعد كلي و مسلّم و فتوايي را هرچند مأخوذ از فتاواي فقيهان متأخر باشد در جبران ضعف سندِ حديث پذيرفته است، اما شهرت رواييِ صرف راعامل جبران ضعف سند نم يداند. وي همچنين معتقد است هما نگونه كه اِقبال عملي اصحاب، ضعف يك روايت را جبران مي كند و سبب اعتبار روايت م يشود، اِعراض اصحاب از يك روايت نيز موجب سستي آن مي گردد. اين نوشتار تلاش دارد تا با و امكان جبران ضعف سند « شهرت » اشاره اي گذرا به طي فهاي مختلف فقيهان در مسألۀ حديث با استناد به آن، ديدگاه وحيدبهبهاني را در اين باره به تفصيل مطرح نمايد.

Imāmī jurisprudence in its history has always faced with the fact that jurists have sometimes issued a fatwa relying on a weak hadith or acted based on such kind of hadiths. This discussion has been always followed by an argumentative challenge among them as to whether the reputation can compensate for the weak sanad (chain of transmission) of a hadith. All Imāmī jurists are not of the same opinion about it; according to some, "reputation" can compensate for a weak hadith and validate it. According to these jurists the companions’ (aṣḥ āb) refusal to act as per a hadith, would be effective in its invalidity, even if it had a reliable sanad. In contrast, those jurists who have not accepted the authority of the reputation or some of its branches have opposed the principle of "compensation of weak hadith by reputation". Wahīd Behbahānī is one the great jurists who has resorted to some forms of compensation of weak hadith. He has accepted practical reputation – on the condition of conformity with the general and indisputable principles – and popularity of fatwa, although adopted from the fatwas of contemporary jurists, as compensation of weak sanad, but he does not regard mere reputation a factor for compensation of weak sanad. He also believes that as the practical approval of companions compensates the weakness of a hadith and validates it, so also refusal of a hadith by the companions would cause its weakness. Reviewing the various groups of jurists on the question of "reputation" and the possibility of compensation for the weak hadith according to the reputation, this paper attempts to present Behbahānī’s views on this issue in details.