بررسي الگوي توزيع و برخي مشخصات كمي و كيفي بذور بلوط ايراني در جنگل هاي جست زاد زاگرس مياني (مطالعه موردي : جنگل هاي كاكارضا استان لرستان)

(Distribution pattern and some qualitative and quantitative traits of Persian Oak acorns in coppice forests of central Zagros (Case study: Kakareza forest in Lorestan province

سابقه و هدف: در اغلب گونه ها و به ويژه بلوط، موفقيت نسل بعدي گياه بستگي به پراكنش بذور و استقرار آن ها در مكان هايي دارد كه در آنجا قادر به جوانه زني و توليد گياهچه هاي قوي باشند. پراكنش بذر مهمترين فرآيندي است كه ارتباط الگوهاي مكاني گياهان مادري و نسلهاي بعد آن ها را مرتبط ميكند. با توجه به نقش و اهميت پراكنش بذور در موفقيت تجديد حيات و با توجه به تخريب هاي ايجاد شده در جنگل هاي زاگرس در نتيجه فعاليتهاي انساني و عوامل طبيعي، هدف از اين پژوهش، بررسي الگوي توزيع و پراكنش بذور بلوط ايراني در موقعيت هاي مختلف نسبت به جست گروه بلوط در توده هاي جنگلي جست زاد تخريب يافته آن و تعيين ارتباط بين موقعيت توزيع بذور (زيرتاج درخت، حاشيه تاج، فواصل بين جست گروه ها و اراضي كشاورزي رها شده) و استعداد آن ها به ابتلا به عوامل بيماري زا مي باشد. مواد و روشها: پژوهش حاضر در جنگل هاي حوزه آبخيز رودخانه كاكارضا در 45 كيلومتري شمال شرقي شهرستان خرم آباد به اجرا درآمد، پوشش درختي غالب جنگل هاي اين منطقه را بلوط ايراني تشكيل مي دهد. پس از تعيين منطقه مناسب جهت انجام پژوهش، ترانسكتي به طول هزار متر در حد واسط بين اراضي كشاورزي رها شده و جنگل مستقر شد و در فواصل 25 متري بر روي ترانسكت عمودهائي به طول تصادفي در هر دو منطقه بر اين ترانسكت اخراج گرديد. بذور پراكنش يافته در نزديكترين جست گروه به منتهي اليه عمودهاي استخراج شده، در قطعات نمونه اي در زير تاج پوشش، حاشيه تاج پوشش و فواصل بين جست گروه هاي جست زاد جمع آوري و ثبت گرديدند. در منطقه كشاورزي رها شده نيز در انتهاي عمودها قطعات نمونه پياده گرديد. بذور جمع آوري شده در سه گروه بذور سالم، نارس و بيمار طبقه بندي شدند و بذور بيمار جهت شناسايي عامل بيماري به آزمايشگاه انتقال داده شد. يافته ها: براساس نتايج در اراضي كشاورزي رها شده بذر قابل ملاحظه اي يافت نشد، اما 85 درصد بذور سالم جمع آوري شده در منطقه جنگلي داراي قوه ناميه بودند. بررسي آزمايشگاهي بذور بيمار Alternaria, Rhizopus, نشان داد كه مهمترين قارچهاي عامل بيماري بذور به جنس هاي تعلق داشتند. بذور جمع آوري شده در نواحي زير تاجپوشش، حاشيه Trichoderma و Penicilium تاج پوشش و فواصل بين جست گروه ها از نظر وزن، طول و قطر فاقد اختلاف معني داري بودند، اما به لحاظ فراواني بذور سالم و نارس بين سه موقعيت مورد بررسي اختلاف معني داري مشاهده شد. به طوري كه در نواحي زير تاج پوشش و حاشيه جست گروه ها نسبت به فواصل بين جست گروه ها بذور بيشتر و سالم تري مشاهده گرديد، اما به لحاظ تراكم بذور بيمار، مناطق فوق اختلاف معني داري را نشان ندادند. نتيجه گيري: بر اساس نتايج اين پژوهش مي توان بيان داشت تخريب هاي رخ داده در جنگل بر حضور و الگوي توزيع مصرف كنندگان و پراكنده كنندگان بذر آن ها تأثيرگذار بوده و موجودات پراكنده كننده بذر در اين جنگلها، فعاليت محدودي دارند و بذور را تا فواصل كمتري از درختان مادري انتقال مي دهند، در صورت كاهش جمعيت اين موجودات و كمتر شدن فعاليت آن ها، با توجه به سنگين بودن بذور بلوط، كاهش دامنه انتشار بذور بلوط قابل انتظار است. به طور كلي نتايج اين پژوهش ما آشكار مي كنند كه تخريب و دخالت شديد در جنگل به دليل تغيير شرايط محيطي و كاهش ثبات، مهمترين عامل تأثير گذار بر موقعيت پراكنش بذور بلوط مي باشد. بنابراين مي توان گفت كه در جنگل هاي جست زاد زاگرس، با افزايش فاصله از مركز جست گروه، در نتيجه كاهش توزيع بذور سالم، احتمال ايجاد زادآوري كاهش مي يابد.

Background and objectives: Aims and background: Regeneration success in the most plant species, especially oaks, depends on the acorn distribution and their establishment on proper location for germination and producing vigorous seedling. The most important process that related the spatial patterns of seeding plants to the next generation is seed dispersal. Due to lack of information on acorns distribution in different locations of coppice oak forest in the fragmented middle Zagros, this research aimed to investigate Persian oak acorns distribution pattern in fragmented coppice stands and in different distances from sprouts sprout-clumps and also determining the relation between acorn distribution location (interior and edge of sprout-clumpss, deforested matrix around sprout-clumpss, and abandoned field) and susceptibility to diseases. Material and methods: The study area located on Kakareza forest catchment, 45 km far from the north east of Khoramabad. The Persian oak is the dominant tree species in this forest. In order to sample dispersed acorns, a 1, 000-m transect was drawn at the boundary zone between the forests and the abandoned field and 40 perpendicular lines with random lengths, spaced 25 m from each other on this transect were extended. The acorns were sampled at plots of interior, edge and deforested matrix around the nearest patch to the end of perpendicular lines. The acorns also were sampled at the end of perpendicular lines in the plots of abandoned field. The collected acorns were classified to three categories (viable, aborted, and Infested by fungi). The infested acorns by fungi were sent to the laboratory to reconnaissance fungi taxa. Results: Results and conclusion: Based on the results nearly 85% of collected acorns in forest area were viable. Laboratory results showed that, the most important fungi species that infested acorns, belong to the Penicilium, Rhizopus, Alternaria, and Trichoderma genera. Although, no significant differences were seen in the weight, length, and diameter of acorns in the interior, edge and deforested matrix around sprout-clumpss locations, but there were significant differences in aborted and viable acorns in the three locations. The interior and the edge of sprout-clumpss comprise more acorns and viable acorns than the matrix around sprout-clumpss There was no significant difference in infested acorns in the above mentioned locations. The interior and the edge of sprout-clumpss comprise more acorns and viable acorns than the matrix around sprout-clumpss There was no significant difference in infested acorns in the above mentioned locations. Conclusion: These results reveal that forest fragmentation, has major effects of the presence and the pattern of acorn dispersers and consumer's distribution and resulted to limitation of dispersers’ activity. Therefore, acorns were trans located to the distances from sprout sprout-clumpss Due to reduction in the dispersers’ population size and activity, distribution of heavy acorns of the Persian oak near the sprout sprout-clumpss is expected. It is concluded that the anthropogenic disturbances that lead to deterioration of forest oak ecosystems is the most effective factor on acorn dispersion and the probability of successful regeneration decrease with the distance from sprout-clumpss owning to reduction in viable acorns.