پراكنش بيماري سوختگي درختان شمشاد و ارتباط آن با برخي عوامل محيطي (مطالعه موردي : ذخيرگاه جنگلي شمشاد خيبوس و انجيل سي- مازندران)

(Spatial distribution of Buxus Blight and its relation with some Environmental factors (Case study: Khiboos Anjilsi Protected area

سابقه و هدف: در سالهاي اخير با پيشرفت علوم طبيعي، اهميت تنوع زيستي در زمينه هاي مختلف آشكار شده و اهداف مديريت جنگل ها به سمت افزايش تنوع زيستي متمركز شده است؛ طوري كه امروزه حفظ تنوع زيستي يكي از مهمترين مسائل در مديريت پايدار جنگل ها قلمداد ميگردد. اهميت جنگل هاي ناحيه رويشي هيركاني از نظر حفظ ذخائر ژنتيكي و وجود برخي از گونه هاي گياهي كه منحصر به اين منطقه ميباشند بر كسي پوشيده نبوده و نقش آن در ابعاد مختلف اقتصادي، اجتماعي، تعادل محيط زيست، حفاظت و تثبيت اكوسيستم ها، توجه مديران را در سطح منطقه اي و ملي به خود جلب كرده است. يكي از مسايل مهم و حاد آن جنگل ها تخريب ناشي از عوامل انساني و طبيعي ميباشد كه در دهه اخير، جنگل هاي ناحيه رويشي هيركاني را با وضعيت بحراني مواجه ساخته است. اخير ا بيماري سوختگي شمشاد مسأله مهمي در ناحيه رويشي هيركاني محسوب ميشود. با توجه به اهميت شمشاد خزري و ارزش بالاي آن از نظر تنوع زيستي، مديران جنگل در صدد شناسايي عوامل مؤثر بر اين بيماري و نحوه پراكنش مكاني آن ميباشند. هدف از اين پژوهش بررسي پراكنش مكاني بيماري سوختگي شمشاد و ارتباط آن با صفات اوليه و ثانويه توپوگرافي و برخي عوامل محيطي با استفاده از آناليز زمين و سامانه اطلاعات مكاني ( GIS) است. مواد و روش ها: بهمنظور انجام اين پژوهش 150 قطعه نمونه 10 آري با استفاده از يك شبكه آماربرداري به ابعاد 200 *500 متر در ذخيره گاه جنگلي شمشاد خيبوس و انجيل سي در شهرستان سوادكوه از استان مازندران پياده شد. مختصات جغرافيايي درختان بيمار با يك دستگاه سيستم موقعيت ياب جهاني تفاضلي (DGPS) ثبت و وارد محيط GIS گرديد. عوامل اوليه و ثانويه توپوگرافي با استفاده مدل رقومي ارتفاعي منطقه با دقت ده متر تهيه و نقشه جاده ها و آبراهه ها از داده هاي رقومي موجود تهيه و نقشه فواصل در محيط GIS در طبقات 50 متري ايجاد شد. به منظور بررسي ارتباط بين پراكنش سوختگي شمشاد با عوامل موردنظر، از دو روش اثر نسبي و آناليز مؤلفه هاي اصلي استفاده شد. يافته ها: نتايج نشان داد كه جهت شمالي و شمال شرقي، شيب 30-50 درصد، ارتفاع 400-500 متر، فاصله از جاده 300-400 متر، فاصله از رودخانه 0-50 متر، سايه ناشي از پستي و بلندي 0/9-1، ميزان تمناكي 17/5-20 و ميزان تابش 0-250 بيشترين رابطه را با وقوع بيماري سوختگي شمشاد داشته است. همچنين نتايج آناليز مؤلفه هاي اصلي نشان داد كه سه متغير جهت، ميزان نمناكي و سايه ناشي از پستي و بلندي با داشتن 72 درصد واريانس، بيشترين سهم را در پراكنش بيماري سوختگي شمشاد دارند. نتيجه گيري: با توجه به نتايج اين تحقيق ميتوان بيان نمود كه ميزان خسارت ناشي از بيماري سوختگي شمشاد به شدت تحت تأثير برخي از عوامل محيطي نظير نور و رطوبت ميباشد و عوامل شكل زمين نيز به جهت دريافت ميزان متفاوتي از نور و رطوبت در شدت آن بيماري نقش دارند.

Background and objectives: These days with the development of natural sciences, the importance of biodiversity is revealed in different fields and the objectives of forest management are focused on biodiversity. So that nowadays conservation of biodiversity is considered as an important issue in sustainable forest management. The importance of northern forests of Iran in aspect of conservation of genetic resources, and some plant species that are unique to this region is common clear fo all and And its vital role in many aspects such as economic, social, environmental balance, ecosystems stabilization and conservation has attracted the manager attention at regional and local levels. One of the most important problems of that forests is destruction caused by natural and anthropogenic factors in recent decades, has faced them with a crisis situation. Lately, Buxus blight is encountered as an important problem in the northern forests. According to the importance of Buxus Hyrcana in aspect of biodiversity, forest managers are trying to identify factors affecting on Buxus blight and its spatial patterns. This study aims to identify spatial distribution of Buxus blight and its relationship to primary and secondry topography characteristic and som environmental factors using terrain analysis and GIS. Materials and methods: The main goal of this study is an investigation on spatial distribution of the bux blight in relation to primary and secondary topography characteristics and distance from river and roads using terrain analysis and GIS. A 200×500 meters random systematic sampling network with 0.1 ha sample area was designed in GIS and applied on Khiboos & Anjilsi Forest protected area. The locations of diseased trees were registered using GPS in each sample and was imported to GIS. The digital elevation model (DEM) of the study area was generated using the interpolating of contour lines from 1:25000 topography map and the primary and secondary topography characteristics and distance from river and roads were produced using terrain analysis and GIS. The digital values of location of each box blight tree were extracted from digital maps. The impact of selected factors on the tree crown dieback was assessed using relative effect (RE) method and principal component analysis (PCA). Results: The results showed that the north aspect, 400-600 meter mean sea level altitude, the 30-40 percent slop, the 0-50 meters distance from rivers, the 300-400 meters distance from roads, the shaded relief of 0.8-1, solar radiation of 0-250 and wetness of 17.5-20, were more effective on the Buxus Blight. The results of PCA analysis also showed that four factors of Aspect shaded relief wetness and distance from river with attending on four axes and 72 percent variances have been effective on Buxus Blight. Conclusion: According to the results of this research, it can be stated that damages caused by boxwood blight are heavily affected by some environmental factors such as light and humidity and landform factors because of receving of the different amount of light and humidity have an important role in severity of that disease.