تأثير رويشگاه بر فعاليت كامبيوم و تشكيل چوب گونه سرخدار (Taxus baccata) در سه منطقه از استان گلستان

Effect of Site Condition on Cambial Activity and Wood Formation of Yew (Taxus baccata) in Three Regions of Golestan Province

سابقه و هدف: سرخدار (Taxus baccata) از معدود درختان سوزني‌برگ بومي ايران و از جمله گونه‌هاي با ارزش و نادر جنگل‌هاي ايران است. اين گونه به‌جامانده از بقاياي رويش‌هاي دوران سوم زمين‌شناسي محسوب مي‌گردد كه متأسفانه به علت تغييرات شرايط آب و هوايي و برداشت‌هاي بي‌رويه و چرا در معرض انقراض قرار گرفته است. با توجه به ناكافي بودن اطلاعات در مورد تاثيرات شرايط رويشگاهي بر رويش اين گونه، هدف اين مطالعه بررسي فعاليت لايه زاينده و روند افزايش تعداد سلول‌هاي بالغ در اين گونه مي‌باشد. مواد و روش‌ها: سه منطقه از استان گلستان (پونه آرام، جهارباغ، افرا تخته) انتخاب شدند كه در بين آنها، رويشگاه افراتخته گرم‌ترين منطقه است. از هر منطقه 6 پايه درخت سالم داراي تنه صاف و قطر تقريبا يكسان براي ريزنمونه برداري انتخاب شدند، نمونه‌گيري از ابتداي فروردين تا اوايل آذرماه سال 1393، با فواصل زماني هر دو هفته صورت گرفت. ريزنمونه‌ها پس از مقطع‌گيري و رنگ‌آميزي زير ميكروسكوپ نوري مورد مطالعه قرار گرفته و ميانگين تعداد سلول‌ها در لايه كامبيومي و تعداد تراكئيدهاي بالغ در هر زمان محاسبه شدند. داده‌هاي اقليمي(ميزان بارش و دماي ماهيانه) محيط براي سال نمونه‌برداري توسط ايستگاه‌هاي نزديك به محل‌هاي نمونه‌گيري ثبت شدند. يافته‌ها: نتايج نشان داد فعاليت كامبيوم در منطقه افراتخته حدود دو هفته زودتر از دو منطقه ديگر و در اوايل ارديبهشت آغاز شد و در هر سه رويشگاه به‌طور همزمان در اواخر مهر ماه به پايان رسيد. همچنين شمارش سلول‌هاي كامبيومي نشان داد اوج فعاليت كامبيومي در اواسط خرداد ماه رخ مي‌دهد كه در آن زمان تعداد سلول‌هاي كامبيومي به 10 عدد مي‌رسد. با آنكه فعاليت كامبيوم در منطقه گرمتر (افرا تخته) زودتر آغاز شده و همچنين در چند ماه آغازين فصل رويش، تعداد سلول‌هاي كامبيومي در اين منطقه بيشتر از دو منطقه مورد مطالعه ديگر است، ولي تفاوتي بين تعداد نهايي تراكئيدهاي بالغ در انتهاي فصل رويش بين سه رويشگاه ديده نشد. نتيجه‌گيري: درمجموع مي توان نتيجه گرفت كه دماي بالاتر هوا در رويشگاه افراتخته، در اوايل فصل رويش اثر مثبتي بر رشد داشت اما در ميانه تابستان باعث كاهش تعداد سلول‌هاي كامبيومي و در نتيجه كاهش نرخ رشد شده است. اين مسئله ، درصورت گرم‌تر شدن و كاهش رطوبت هوا در آينده مي‌تواند تاثير منفي بيشتري بر درختان سرخدار منطقه افراتخته داشته باشد.

Background and objectives: Yew (Taxus baccata) is one of the most valuable and rare native coniferous in Iran. Surviving remnants of third geological era that unfortunately it has been subjected to extinction due to the climate change and the excessive grazing. Regarding its valuable wood and lack of data toward the site impact on the tree growth, activities of cambium layer and procedure of an increase the number of mature cells were investigated. Materials and methods: Three regions of Golestan province (Afratakhteh, Chahar-bagh and Ponearam) were selected which among them Afratakhteh had the highest temperature. 6 normal trees with upright trunks of each region and almost the same diameters for explanting were studied. Sampling was done from March to early November 2014, with two weeks interval. Micro-cores were examined under a light microscope after sectioning and staining. Then average number of cells in the cambium region and mature tracheids were counted. Climate data (precipitation and monthly temperature) were recorded for the meteorological stations near study area. Results: The results indicated that cambium activity was began two weeks earlier in Afratakhteh than others in early May and finished in late October at the same time in all sites. Cambium cells enumeration also showed that peak activity occurred in mid-June with 10 cells number. However, cambium activity started sooner in the warmer region (Afratakhteh) and cambium cells number was more than other areas in early growth season. But, there were no differences in final mature tracheids among 3 sites in late growth season. Conclusion: It can be concluded that higher temperature in Afratakhteh has a positive effect on growth, in early growing season, but in the mid-summer, reduces cambium cells number and thus growth rate. This issue can create a negative impression on Afratakhteh Yew trees in near future, as air humidity decreases and become warmer.