پديد آورندگان :
شاه پروري، محمدرضا دانشگاه شاهد - دانشكده هنر , ميرزااميني، محمدمهدي دانشگاه هنر اصفهان , زارع مهرجردي، مصطفي دانشگاه هنر اسلامي تبريز , شيخ بگلو، اميد دانشگاه هنر اسلامي تبريز - دانشكده هنر اسلامي
كليدواژه :
قالي ايراني , قالي محرابي , نمادگرايي , دوره صفوي , رنگ
چكيده فارسي :
قالي از مصاديق هنر اسلامي است كه از جلوه‌هاي زيبايي و آييني برخوردار مي‌باشد. اين هنر ملي در دوران حكومت خاندان صفوي مورد توجه قرار گرفت. از اين عصر قالي‌هايي با طرح‌ها و نقش‌هاي متفاوت بجاي مانده كه هر يك از مفاهيم ويژه‌اي با هدف ترويج تشيع برخوردار است. از اين جمله قالي‌ها و قاليچه‌هاي محرابي مي‌باشد كه به سبب كاربرد مذهبي در اين دوران مورد توجه قرار گرفته و در كارگاه‌هاي درباري در انواع و ابعاد متفاوت توليد مي‌شده است. قاليچه‌هاي محرابي كه قرابت نزديكي به ساختار معماري و محراب مساجد دارند، با رنگ‌ها، آرايه‌هاي تجريدي گياهي و هندسي و خط نگاره‌هايي با مضامين آيات و احاديث متبركه مزين شده‌اند. حال با توجه به نمادگرايي در قالي ايراني و استفاده آييني قالي محرابي در پژوهش حاضر رنگ‌ها و رنگ‌بندي قالي محرابي عصر صفوي مطالعه و بررسي شد تا در گام نخست رنگ‌هاي موجود و مشترك ميان قالي‌هاي محرابي شناسايي شود. در گام بعدي جهت اطمينان از كاربرد تعمدي و يا تصادفي رنگ‌ها در قالي‌هاي محرابي، رنگ‌بندي قالي‌هاي محرابي با غيرمحرابي مقايسه شد. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد رنگ‌هاي كاربردي در قالي‌هاي محرابي به صورت آگاهانه انتخاب شده است و اختلافاتي ميان رنگ‌بندي غيرمحرابي وجود دارد. در قالي‌هاي محرابي عليرغم كاربرد نقش‌مايه‌هاي متنوع، تنها از هفت رنگ ثابت در رنگ‌بندي قالي‌هاي محرابي استفاده شده است. اين رنگ‌ها كه در عرفان اسلامي مقدس و مورد احترام مي‌باشند عبارتند از سفيد، مشكي، صندل، آبي، سرخ، زرد و سبز كه هر يك از رنگ‌هاي مذكور جايگاه ثابتي را در عموم قالي‌هاي محرابي به خود اختصاص داده و به مفاهيم نمادين و مقدسي همانند ترويج مذهب شيعه، وحدت و حضور آدمي در بهشت اشاره دارد. بدين ترتيب نتيجه نهايي پژوهش نشان مي‌دهد، جايگاه و چيدمان رنگي قالي‌هاي محرابي صفويه در خدمت مفاهيم مستتري است كه افزون بر ادراك مفاهيم اسلامي و شيعي، باعث تشديد حالات معنوي و عرفاني نمازگزار حين انجام فريضه الهي نماز مي‌شود. اين پژوهش با استفاده از منابع كتابخانه‌اي، به روش كيفي توصيفي- تحليلي به انجام رسيده است.
چكيده لاتين :
Carpet is an instance of Islamic art and a display of beauty and religion. This national art became the center of focus during the reign of
the Safavid dynasty. Many carpets with different designs and patterns have survived from this era, each carrying a particular meaning
with the aim of promoting Shia Islam. These include prayer carpets and rugs which were produced in many sizes and variants in court
workshops. These carpets and rugs gained importance in this era due to their religious applications. Prayer rugs which have affinity with
the architecture and structure of mosque sanctuaries, have decorations of plant colors, geometric abstract arrays, and pictographs which
contain content from Hadith and the Quran.
With regards to symbolism in Persian carpet and religious application of prayer carpets, first, the colors of Safavid prayer carpets have
been studied in this paper in order to identify the common colors used in these carpets. Next, the color of prayer carpets have been
compared to other types of carpets in order to specify whether the use of these colors were deliberate or accidental. Results show that
these colors were knowingly chosen and have differences with colors in non-prayer carpets. Although many patterns are used in prayer
carpets, only seven specific colors have been applied. These colors, which are considered sacred and respected in Islamic mysticism, are
white, black, brown, blue, red, yellow, and green. Each of these colors are constantly utilized in general prayer carpets and portray
symbolic and sacred meanings such as promoting Shia Islam, unity, and the presence of man in heaven. Thus, it can be concluded that the
role and composition of colors in Safavid prayer carpets is based on implied meanings, which in addition to introducing Islamic and Shia
concepts, increases the spiritual state of worshipers in their prayers. This research has been conducted with library sources, and
descriptive and analytic qualitative method
