بازتاب نظام اقتصاد جهاني در توليد و صادرات پنبه ايران از 1850 تا 1941 م / 1239 تا 1320ش

Reflects the global economic system in Iranian cotton production and exports‌ From 1850 to 1941 / 1239-1320

پنبه يكي از محصولات مهم كشاورزي است كه نقش به‌سزايي در اقتصاد كشاورزي و صنايع نساجي دارد. در نيمه دوم قرن نوزدهم به‌علت گسترش تجارت خارجي و ورود ايران به بازارهاي اقتصاد جهاني اهميت پنبه در اقتصاد كشور افزايش يافت و صادرات آن تحت‌ تأثير افت‌ و‌ خيز صنايع نساجي سنتي و نوين قرارگرفت. در اين پژوهش با رويكرد به نظريه‌ ي نظام اقتصاد جهاني والرشتاين، نقش پنبه در اقتصاد ايران از نيمۀ دوم قرن نوزدهم تا جنگ دوم جهاني و نيز واكنش­ هاي دولت به­ ويژه در دوره‌ي پهلوي اول، در برابر اين مسئله مورد بررسي قرارگرفته است. نتايج پژوهش نشان مي­ دهد كه بين افزايش صادرات پنبه ايران و افزايش واردات منسوجات رابطه معكوسي وجود داشته كه متأثر از نظام سرمايه ­داري بين‌المللي بوده است. به همين ترتيب، واكنش برخي از تجار در اواخر دوره‌ي قرن نوزدهم به اين مسئله و تلاش دولت ايران در دوره‌ي رضاشاه براي ايجاد صنايع مدرن، نتيجه‌ي بازتاب تحولات بيروني نظام اقتصاد جهاني بود كه صنايع نساجي را پيشتاز برنامه‌ ي صنعتي­ سازي ايران در دوره‌ي رضا شاه قرار مي­داد.

Cotton is one of the most important agricultural products that have a major role in agricultural economy and textile industry. Cotton cultivation, if had been taken place in Iran in so many years ego, but in the second half of the nineteenth century, due to the expansion of the external trade and incorporation of Iran’s economy with the world economy markets, its importance was high up, and its exports was affected by fall and rise of traditional and moderntextile industries. In this article, with approach to the Wallerstein’s hypothesis in his “modern world system”, the role of cotton in Iran economy have been studied from the second half of nineteenth century to the Second World War. The result of this study shows that has been a inversed relation between the rise of cotton export and rise of textile import, or in other words, between the de-industrialization and the sale of raw materials. finally, the reaction of some Iranian merchants to this subject, and Iran government effort for the establishment of modern industry, was the reflection of the world economy system external changes that the textile industries was made up the pioneer of the other industries in this period.