زمينه تاريخي و منطق راهبردي توسعه طلبي روسيه تزاري در قفقاز ( سال هاي 1800-1550 م. )

در سال هاي آغاز سده نوزدهم ميلادي، زماني كه پايه هاي دولت قاجار در ايران هنوز قوام نگرفته بود، روسيه تزاري تحت فرمان الكساندر يكم، گرجستان را به طور رسمي، تحت الحمايه و بخشي از امپراتوري خود اعلام كرد. چندي بعد، با اشغال گنجه و قتل عام اهالي از جمله خان حاكم و اطرافيان او، به فرمان ژنرال سيسيانف، جنگ هاي ايران و روسيه بر سر قفقاز آغاز شد؛ جنگ هايي كه در نهايت به شكست ارتش قاجار، تحميل عهدنامه هاي گلستان و تركمنچاي به ايران و انضمام بخش هايي از قلمرو تاريخي ايران به امپراتوري روسيه انجاميد. اين رخدادها با اينكه از چشم ايرانيان آن روزگار، ناگهاني و بهت آور به نظر مي رسيد، نتيجه روندي با سابقه چندين قرن از توسعه طلبي روسيه تزاري بود. بر همين اساس، در اين مقاله كوشش شده است تا زمينه تاريخي توسعه قلمرو امپراتوري تزاري در قفقاز، روند اين توسعه و منطق راهبردي آن با رويكردي تحليلي بررسي شود. نتيجه اين بررسي نشان مي دهد كه پيشروي روس ها در قفقاز، بيش از آنكه در چارچوب راهبردي معين و مبتني بر برنامه ريزي انجام يافته باشد، از منطق تاريخي توسعه امپراتوري تزاري پيروي مي كرد. در عين حال، جذابيت هاي ويژه قفقاز و خلأ قدرتي كه بتواند در برابر اين توسعه طلبي بايستد، راه تسلط كمابيش آبان روسيه را بر اين حوزه هموار كرده بود.