جريان فكري ادب و بازخواني دلايل اخراج و بازگشت احمد برقي به قم

Adab Circle & Rereading the Reasons behind Expulsion of Aḥmad al-Barqī from Qum and his Return

احمد بن محمد بن خالد برقی از جمله چهره‏ های شاخص امامیه در سده سوم است كه بنابر نظر رجال‏ شناسان امامی، به دلیل نقل از راویان ضعیف و اعتماد به روایات مرسل، توسط احمد بن محمد بن عیسی اشعری از قم اخراج شده و پس از گذشت زمان، به دلایل نامعلومی به قم بازگردانده شده است. این مقاله برای نخستین بار با بهره‏ گیری از روش تاریخی- تحلیلی، علل اخراج و بازگشت احمد برقی به قم را مورد بازخوانی قرار داده است. با تكیه بر شواهد تاریخی آشكار شد كه تعلق برقی به جریان فكری «ادب» و مخالفت احمد اشعری با رویكرد ادب‏گرایانه به احادیث، زمینه اخراج برقی از قم را فراهم آورد. مطالعه حاضر برای تبیین دلایل بازگشت برقی، توازن قدرت‏های سه‏ گانه‏ ی علمی، سیاسی، اقتصادی در قم و نیز چالش‏های میان آنان را بررسی كرد. این مطالعه نشان داد كه وابستگی برقی به طیفِ علمیِ قدرتمندِ «ادب» در قم كه یارای رقابت با طیف علمی اشعریان را داشت و نیز ظرفیتِ این طیف علمی بر برقراری روابط سازنده و راهبردی با مراكز قدرت و ثروت (امرا و تجار قم)، امكان بازگشت برقی به قم را فراهم آورد.

According to early Imami scholarsʹ point of view, Aḥmad bin Muḥammad bin Khālid al-Barqī, one of the most prominent Shiite figures in the third century, was expelled from Qum by Aḥmad bin Muḥammad bin ʿīsā al-Ashʿarī for relying on both weak narrators and unauthentic traditions. Aḥmad al-Barqī, however, has been returned to Qum for unknown reasons after passage of time. Applying historical and analytic methods, this study for the first time makes effort to elucidate the reasons for Barqīʹs expulsion from Qum as well as his return to Qum. Based upon historical evidences, it became clear that affiliation of Aḥmad al-Barqī with Adab circle on one hand, and antagonistic approach of Aḥmad al-Ashʿarī towards Adab circle on the other hand leads down to exile of Barqī from Qum. To explain the reasons for return of Barqī to Qum, this study discusses the challenges between tripartite powers in Qum, scientific, political and economic. This study indicates that affiliation of Barqī with the powerful scientific circle of Adab paved the way for him to return to Qum. Moreover, strong bonds between Adab circle and political and economic powers in Qum made the social status of Barqī high, and therefore paved the way for him to return to Qum.