نسبت صادر اول با مخلوقات عالم از منظر شيخ‌ اشراق با تأكيد بر تناظر مفهوم فيزيكي و متافيزيكي نور

The Relation of the First Emanation with the Creation of the Universe from Sheikh Eshraq’s Perspective with an Emphasis on the Correspondence of the Physical and Metaphysical Concepts of Light

بی‌تردید شیخ ‌اشراق بزرگ‌ترین حكیم نوری در عرصه و قلمرو اندیشۀ اسلامی است. درك عمیق او از حِكم نوری قرآن و نیز تكیه بر حكمت نوری ایران باستان، جریان نوافلاطونی و همچنین تأثیر از حكمة‌المشرقیینِ حكمای بلندمرتبه‌ای چون ابن‌سینا، نظام منسجم و بسیار فكورانه‌ای از نور در تاریخ حكمت و فلسفۀ اسلامی به‌جای گذاشت كه نه پیش از او سابقه‌ای داشت و نه پس از او. در این مقاله با محوریت صادر اول در نظام فكری شیخ اشراق، نخست به بررسی تناظر میان نور در مفهوم فیزیكی خود با معنای متافیزیكی آن پرداخته‌ایم و سپس بیان و شرح ابعاد نسبت صادر اول با موجودات و مخلوقات عالم من‌جمله نسبت ربوبیت، حُبّی، معادی و مشكات در جهان‌بینی شیخ اشراق را هدف قرار داده‌ایم. مسئلۀ اصلی تحقیق كاهش فاصلۀ میان محسوس و معقول یا نور محسوس و نور معقول است. از همین رو سعی شده‌ است كه بحث، از مفهوم فیزیكی نور آغاز شود و در حقیقت با شرح این معناست كه در حكمت اشراقی ظاهر، مقابل باطن نیست. فیزیك در تقابل با متافیزیك نیست، بلكه آخرین سطح ظهور باطن یا امر متافیزیكی است. در نظام مراتب نوری شیخ اشراق، هستی، وجود واحدی است كه گرچه در مراتب، سیر نزولی دارد، در این فرآیند هرگز حقیقت نوری خویش را از دست نمی‌دهد.

No doubt Sheikh Eshraq is the most prominent Illuminationist figure in the Islamic thought. Based on his deep understanding of the Qurʹan and the light of wisdom of ancient Persia, as well as the influence of the Neo-Platonic philosophers Hihkmat al-Mashriqayn and big scholars such as Ibn Sina, he built a very coherent and profound system of light, left in the history of Islamic philosophy as his legacy which has no likeness neither before him nor after him. This article is focused on the First Emanation in Sheikh Eshraq’s intellectual system of Illumination, first studying the correspondence between the physical and metaphysical concepts of light. The main concern of the article is to bridge the gap between the sensible and the intelligible, or the sensible light and intelligible light. That is why he tried to begin his discussion with the physics of light. In fact, this is to mean that the inward is not the opposite of the outward in the Illuminationist Wisdom. Physics is not at odds with the metaphysics but is the last level wherethe metaphysical reality or the inward appears.