رهيافت‌هاي طرح‌واره حجمي مرتبط با واژه «سر» در غزليات سعدي و حافظ شيرازي

Conclusions of Containment Schema of "Head", In the Lyric Poems of Saייdi and Hafez Shirazi

زبان‌شناسي شناختي مجموعه‌اي از نظريه‌ها را شامل مي‌شود كه استعاره مفهومي و طرح‌واره تصويري از مهم‌ترين آن‌ها به‌شمار مي‌آيند. طرح‌واره تصويري از درك جسمي شده و عيني پديد مي‌آيد و به سه گروه حجمي، حركتي و قدرتي تقسيم مي‌شود. طرح‌واره حجمي بر اثر تجربه فيزيكي انسان با حجم شكل مي‌گيرد و در آثار ادبي مصاديق و كاركردهاي فراواني دارد كه طرح‌واره حجمي «سر» يكي از آن‌هاست كه در پاره‌اي از غزليات سعدي و حافظ شيرازي انگاره «سر ظرف است»، تصور مي‌شود. سعدي و حافظ دراين‌باره، انگاره‌هاي مشترك دارند و بر اساس آن‌ها براي ظرفِ سر، پيامدهايي نقشي‌ چون اختفا و تداعي عملكرد قايل هستند. رويه ديگر طرح‌واره حجمي سر، «عشق به‌عنوان مظروف سر» است كه در اين بُعد، سعدي و حافظ انگاره‌هاي عاشقانه متفاوتي را به‌كار مي‌گيرند كه بر اساس آن‌ها مي‌توان نتيجه گرفت وجه غالب عشق در غزليات سعدي، عشقِ پرشور است و دال‌هايي چون سودا و هوس، خيال وصل، شور، حركت و تقدّم ظرف بر مظروف، بر عشق پرشور دلالت دارند؛ اما وجه غالب عشق در غزليات حافظ، عشقِ رفاقتي است و نشانه‌هايي مانند مهر و پيوند، سر پيوند، شوق، ثبات مظروف بر عشق رفاقتي دلالت مي‌كند.

Cognitive linguistics includes a collection of theories which the conceptual metaphor and the image schema are regarded as the most important of them. Image schema is generated by the embodiment and objective understanding and organizes the source domain in metaphoric mappings and it is divided to three groups: 1) Containment schema, 2) Path schema, 3) Force schema. The containment schema is formed as a result of physical experience of human with the containment and it has frequent evidence and function in literary works which the containment schema of "head" is one of them. In some parts of lyric poems of Sadi and Hafez Shirazi, the ʹʹheadʹʹ is the imagination of ʹʹthe head is containerʹʹ. It is assumed so and its understanding is performed through the understanding of the container. Sadi and Hafez have common imaginations in this respect and based on them, they consider some role outcomes such as occultation and association of the performance for the container of head. Another procedure of containment schema of head is love as contained of the head which in this dimension, Sadi and Hafez apply different romantic imaginations and psychological theories about love and a new recognitions of love is achieved and according to them, we can conclude that the dominate aspect of love in Sadi’s lyric poems is passionate love and it has some indications such as transaction and caprice, union imagination, passion, motion, and the priority of the container on the contained which indicates the passionate love but the dominant aspect of love in Hafez’s lyric poems are the companionate love and some signs such as affection and union, union’s head, enthusiasm, and stability of the contained indicate to the companionate love.