تعيين خصوصيات رشدي و كيفي گياه دارويي سياه‌دانه (Nigella sativa L.) تحت تأثير همزيستي با قارچ ميكوريزا و امواج فراصوت

Determination of growth characteristics and quality of Nigella sativa L. affected by mycorrhizal fungi symbiosis and ultrasonic waves

به‌منظور بررسی تأثیر قارچ میكوریزا و امواج فراصوت بر برخی صفات كمّی و كیفی گیاه دارویی سیاه‌دانه (Nigella sativa L.) این آزمایش در سال 1391 در مزرعه تحقیقاتی دانشكده كشاورزی دانشگاه شاهرود انجام شد. آزمایش به‌صورت فاكتوریل در قالب طرح بلوك‌های كامل تصادفی در 3 تكرار بود. فاكتورهای آزمایش شامل قارچ میكوریزا در سه سطح عدم تلقیح، تلقیح به میزان توصیه شده، تلقیح به میزان دو برابر توصیه شده و پرتودهی در پنج سطح صفر، 3، 5، 7 و 9 دقیقه با امواج فراصوت با فركانس 42 كیلوهرتز بود. نتایج این بررسی نشان داد كه عملكرد دانه، وزن هزاردانه، درصد كلونیزاسیون ریشه، عملكرد بیولوژیك و شاخص برداشت تحت تأثیر اثر اصلی قارچ میكوریزا قرار گرفتند. درصد و عملكرد اسانس به‌طور معنی‌داری تحت تأثیر سطوح مختلف میكوریزا قرار گرفت. بیشترین درصد اسانس از مصرف مضاعف ماده تلقیح به میزان 1/1% بدست آمد. بین دو تیمار تلقیح از نظر تأثیر بر عملكرد دانه و وزن هزاردانه تفاوت معنی‌دار مشاهده نشد. اثر امواج فراصوت باعث افزایش در ارتفاع ساقه، عملكرد دانه، وزن هزاردانه، عملكرد بیولوژیك، درصد و عملكرد اسانس گردید. بیشترین عملكرد دانه و وزن هزاردانه از تیمار 7 دقیقه پرتودهی و به‌ترتیب به میزان 696.3 كیلوگرم در هكتار و 2.7 گرم حاصل شد. براساس نتایج حاصل، اثر متقابل قارچ میكوریزا و امواج فراصوت بر ارتفاع ساقه، تعداد كپسول در بوته و درصد اسانس معنی‌دار شد. بالاترین درصد اسانس در تركیب‌های تیماری 9 دقیقه پرتودهی و عدم تلقیح با میكوریزا و همچنین 3 دقیقه پرتودهی و استفاده از میكوریزا بدست آمد.

A field experiment was carried out in the research farm of Shahrood University to study the effects of ultrasonic waves and mycorrhizal fungi on quantitative and qualitative characteristics of Black seed (Nigella sativa L.) in 2012. The experiment was conducted as factorial based on randomized complete block design with three replications. The treatments included: mycorrhizal inoculation at three levels of control (non-inoculated), recommended level and twice the recommended level as well as five exposure duration of ultrasonic waves (42 kHz) including control, 3, 5, 7 and 9 minutes. According to the results, seed yield, 1000 seed weight, root colonization percentage, biological yield and harvest index were affected by mycorrhizal fungi. Essential oil percentage and yield were significantly affected by mycorrhizal inoculation. The highest essential oil percentage was obtained from application of twice the recommended level of mycorrhizal inoculum (1.1 %). No significant difference was found for seed yield and 1000 seed weight between two inoculum treatments. Plant height, seed yield, biological yield, 1000 seed weight and essential oil percentage and yield were increased by exposure to the ultrasonic waves. The highest value of seed yield and 1000 seed weight was obtained from 7- min of exposure to ultrasonic waves (696.3 kg.ha-1 and 2.7g). Results showed that the interaction effects of mycorrhiza and ultrasonic were significant on plant height, number of capsules per plant, and essential oil percentage. The highest essential oil percentage was obtained from 9-min of ultrasonic exposure and non-inoculated treatment as well as 3-min of ultrasonic exposure and the use of mycorrhiza.