خدا، از مفهوم تا مدل هاي معرفتي (تمايز و ارتباط مفهوم، تصور و تصوير خدا و نقش روش‌شناختي مدل ها در ادراك خدا)

God, From Concept to Models (On the distinction between the Concept, Conceptions and Images of God and the methodological Functions of Models)

با توجه به اینكه در پژوهش‌های مختلف، در اطلاق بر «برداشت‌های ذهنی از خدا» سه تعبیر «مفهوم خدا»، «تصور خدا» و «تصویر خدا» اغلب به یك معنا استفاده شده است، در این نوشتار درصددیم تا با بیان تمایز این تعابیر به نقش روش‌شناختی توجه به تمایز و پیوند آنها بپردازد. برداشت ما از خدا به اعتبارهای گوناگون نام‌های مختلفی به خود می‌گیرد. تنها یك «مفهوم خدا» وجود دارد كه انسان‌ها آن را به‌گونۀ متفاوتی از همدیگر ادراك می‌كنند؛ بنابراین نمی‌توان ادراك‌های مختلف را مفهوم‌های خداوند نامید. اما واژۀ تصور، معنای عامی را دارد كه در عین اینكه نقش فاعل شناسا را بیشتر نشان می‌دهد، از محدودیت‌های مترتب بر مفهوم و تصویر نیز فارغ است؛ زیرا تعبیر «تصویر خدا» نیز به‌طور ضمنی دال بر وجود عناصر خیال از قبیل استعاره‌ها و اسطوره‌هاست، پس پژوهش را به جهت خاصی مقید می‌كند. در این میان، مدل خدا تعبیر مهم اما كمتر شناخته‌شده‌ای است كه با ایجاد یك شبكۀ زبانی، نقشی روش‌شناختی در تصور ما از خدا و معرفت دینی به‌مثابۀ دنیای ناشناختۀ تحقیق دارد. مدل‌های خدا استعاره‌های قدرتمندی هستند و رابطه‌ای تمثیلی با مفهوم دارند؛ از این‌رو به‌لحاظ معرفتی بر مبنای رئالیسم عین‌گرا ارزیابی‌شدنی نیستند؛ اما در آزمون انسجام و تناسب، به‌طور جدی مورد توجه انسجام‌گرایان و عمل‌گرایان قرار دارند.      

The Starting point in this article is the distinction among three main terms “Concept of God”, “Conception of God” and “Image of God” that most of researches have not paid attention to it. In addition to semantic difference, each of these phrases belongs to an aspect of “God in our mind” differs from others; however, considering to this point could be so productive in a systematic research. There is only one “concept of God” that everybody conceives it in different ways; however “Conception of God” is a comprehensive phrase which includes all kinds of perceptions, without any limitation. Whenever we employ the phrase “image of God” implies imaginative elements such as metaphors, symbols and so on. In a systematic imaginative thought, some metaphors convert to the models that have allegorical relation to the concept of God, but they suggest new ways of understanding and conceiving God. Models of God could be evaluated according to pragmatism and coherentism, but not depending on objectivism.