نزاع ديوانيان و نظاميان در انديشه سياسي ملاحسين واعظ كاشفي

The Dispute between Officials and Military Men in the Political Thinking of Mullā Ḥusayn Wā‘iẓ Kāshifī

درگیری اهل قلم و سیف (دیوانیان و نظامیان) در سراسر دوره تیموری، از جمله دوران حكومت سلطان حسین بایقرا (حك. 873-911ق) به شدت در جریان بود. در این نزاع، شخص سلطان و امیر علیشیر نوایی كه هر دو از امرای نظامی بودند با اقدامات خود در جهت تضعیف نهاد وزارت گام برداشتند. ملاحسین واعظ كاشفی، یكی از فرهیختگان ایرانی این دوره، در آثار خود كوشید تا به احیای جایگاه وزارت و طبقه دیوانیان برآید. وی در این راستا با بیان محاسن وزارت و خطرهایی كه از جانب امرای ترك حكومت را تهدید می كرد، به طور غیرمستقیم سلطان را از نزدیك شدن زیاد به امرای نظامی و تقویت آنها برحذر می¬داشت. كاشفی در مقابل نهضت گسترش ادب تركی كه توسط نوایی دنبال می¬شد، كوشید با تالیف همه آثار خود به فارسی و تحریر كتاب كلیله و دمنه در راستای تقویت زبان و فرهنگ ایرانی گام بردارد. او همچنین در كتاب مخزن الانشاء اقدام به هم طراز كردن مناصب دیوانیان و نظامیان كرد كه تا آن هنگام بی¬سابقه بود.

The conflict between the people of pen and sword (officials and military men) intensely prevailed throughout the Timurid period, including during the rule of Sultan Husayn Bayqara (ruled 837-911 AH). In this dispute, the Sultan himself and Mir Alisher Nava’i, who were both military commanders, took steps in weakening the viziership institution with their own actions. In his works, Mullā Ḥusayn Wā‘iẓ Kāshifī, one of the Iranian elites of this period, tried to revive the status of viziership and the officials (dīvāniān) class. To this end, stating the merits of viziership and the dangers with which the Turk commanders threatened the country, he indirectly warned the Sultan against getting too near to the military commanders and reinforcing them. Against the movement of expanding Turkish literature that was pursued by Nava’i, Kāshifī tried to take steps toward reinforcing Persian language and literature by writing all his own books in Persian. Also, in his book, Makhzan al-Inshā’, he undertook to equalize the ranks of the officials and military men, which was unprecedented up to that time.