تحليل اثرات تغيير الگوي كشت ناشي از خشك سالي در مناطق روستايي به محصول زعفران در روستاهاي دهستان زبرخان

Analysis of the effects of change in cropping pattern due to drought on saffron production in rural areas of the Zebarkhan district villages

انتخاب هر الگوي كشت، به دليل چند بعدي بودن كشاورزي مي تواند پيامدهاي مهمي در زندگي كشاورز و جامعه روستايي داشته باشد. اما در برخي از شرايط، كشاورزان به جهت تغيير در شرايط محيطي، تغيير در تقاضا و مصرف و غيره. گرايش به تغيير الگوي كشت پيدا مي كنند. در چند سال اخير، يكي از مهم ترين عوامل تاثيرگذار در تغيير الگوي كشت بين كشاورزان ايراني مسيله خشك سالي مي باشد. بر اين اساس از رايج ترين تغييرات الگوي كشت در منطقه خراسان، گرايش به كشت زعفران است كه مي‌تواند اثرات متنوعي از جنبه هاي اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي را به دنبال داشته باشد. لذا اين مطالعه به بررسي تغييرات حاصل از تغيير الگوي كشت محصول زعفران، ناشي از خشك سالي در بعد اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي بين روستاييان دهستان زبرخان در استان خراسان رضوي پرداخته است. براي اين منظور از روش شناسي توصيفي- تحليلي استفاده شده است. جمع آوري داده ها از روش شناسي كتابخانه اي و ميداني در قالب پرسشنامه محقق ساخته، انجام شده است كه روايي آن بر اساس روش كرونباخ برابر با 78/0 مي باشد. به اين منظور از طريق فرمول كوكران كه با سطح خطاي 05/0 در نظر گرفته شده، تعداد 142 نفر از كشاورزاني كه به علت كمبود آب و خشك سالي تغيير الگوي كشت به محصول زعفران داشته اند به صورت نمونه گيري در دسترس انتخاب و نظر آنان در ارتباط با آثار اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي اين تغيير الگوي كشت، مورد بررسي قرار گرفت. نتايج به دست آمده نشان داد كه در كليه شاخص هاي تحقيق به جز شاخص افزايش سطح زير كشت، تغييرات معناداري شكل گرفته است. هم چنين با استفاده از روش وزن دهي آنتروپي شانون، مهم ترين تغييرات صورت گرفته ناشي از تغيير الگوي كشت به زعفران مشخص شده و در ادامه تفاوت هاي اثرات تغيير الگوي كشت به زعفران در بين روستاها از طريق مدل چند شاخصه TOPSIS مورد ارزيابي قرار گرفت كه در نهايت مشخص شد روستاي حريم آباد با ضريب 1 در هر سه بعد بيشترين تاثير را از تغيير الگوي كشت پذيرفته است و روستاي كلاته سلطاني با ضريب 183/0 كمترين تاثيرپذيري را داشته است.

Selection of a given cropping pattern can have serious results on the farmers’ life and rural society because of the multi dimensionality of agriculture. However, in many cases, farmers are inclined to change the cropping pattern because of changes in natural situations, changes in demand and consumption, etc. One of the most important and effective factors of change cropping pattern amongst Iranian farmers in recent years is the drought problem. One of the more current cultural method changes in the Khorasan region is inclination to saffron cultivation that can have various economic, social and environmental effects. Thus, this research paid attention to the investigation of changes from cultivation method from drought to the economic, social and environmental dimensions of saffron production amongst the villagers of the Zebarkhan district of the Khorasan Razavi province. Analytical-description methodology was used for this purpose. Data collection was done using the library- field methodology with researcher’s questionnaire whose narrative is 0.78 according to Cronbachʹs alpha method. Therefore, by using the Cochran formula with the intended level of 0.05, 142 farmers have been selected by available sampling method that have changed their cropping pattern to saffron production because of water shortages and drought. Then, their ideas were analyzed considering cases of economic, social and environmental effects of cropping pattern change to saffron production. The results showed meaningful changes in all research indices except for increase of cultivation surface area. Moreover, the most important changes of cropping pattern and switching over to saffron production have been identified using the Shannon entropy weighing method. In addition, the shown the revealed with continuation of differences of the changes in cropping pattern of saffron between the various villages were analyzed by using the multi-index TOPSIS. Finally, it was shown that the Harim Abad village with a score of 1 for the coefficients of each of the three dimensions has been selected to have been most affected by changes in cropping pattern while the Kalateh Soltani village with a coefficient of 0.183 has been the least affected.