واكاوي نظريه فرهنگي «سپهرنشانه‌اي» يوري لوتمان و كاربست آن در زمينه تحليل مناسبات ميان دين و سينما

A Study of the Yori Lotman’s Semiosphere Cultural Theory and Its Application in the Field of Analysis of Relations between Religion and Cinema

یوری لوتمان پایه‌گذار مكتب نشانه‌شناسی فرهنگی تارتو ـ مسكو با طرح نظریه فرهنگی با محوریت مفهوم سپهرنشانه‌ای به توصیف و تبیین سازوكار عملكرد نشانه‌ای فرهنگ در مقام یك سپهرنشانه‌ای می‌پردازد. نشانه‌شناسی فرهنگی كه نظریه و روش‌شناسی آن مكتب است، با هدف مطالعه تعامل، همبستگی یا جدایی و تضاد میان نظام‌های نشانه‌ای شكل می‌گیرد. به‌زعم لوتمان، سپهرنشانه‌ای نه تنها حاصل جمع نظام‌های نشانه‌ای، بلكه به‌علاوه شرط لازم وقوع هر نوع عمل ارتباط و وجود هر نوع زبان و متنی است. در این مقاله، تعامل دین و سینما به‌مثابه دو نظام نشانه‌ای به‌صورت بازنمایی دین در سینما پیش‌فرض ماست. مسئله اما چگونگی این بازنمایی با اِعمال روش نشانه‌شناسی لوتمان است. با انتخاب فیلم سینمایی «هر شب تنهایی» (رسول صدرعاملی، 1386) به‌عنوان مطالعه موردی از آثار منتسب به سینمای دینی، تعامل سپهر‌های نشانه‌ای منتخب، تحلیل می‌شود.

Yuri Lotman, the founder of Tartu-Moscow Semiotic School, through introducing a cultural theory around the concept of semiosphere tries to describe and explain the mechanism of culture’s semiotic function in a semiospheric position. Cultural semiotics, which is the theory and methodology of this school, was formed to study the interaction, correlation or separation and contradiction between semiotic systems. According to Lotman, semiosphere is not only the sum total of semiotic systems, but also it is the necessary condition for the occurrence of any kind of connection and existence of any kind of language and text. The presupposition of this article is the interaction between religion and cinema, as two semiotic systems, in the form of representation of religion in cinema. However, the problem is the way of this representation by applying Lotman’s semiological method.  The interaction between select semiospheres is analyzed by studying the Every Night Loneliness, directed by Rasul Sadrameli, 2007, selected from amongst movies attributed to religious cinema, as a case study.