بررسي مفهوم غلوّ و غالي گري در نظريات ولايي حافظ رجب برسي

Study of the Concept of Zealotry and Extremism in Devotional Views of Ḥāfiẓ Rajab Bursī

حافظ رجب برسی یكی از عرفای شیعی مذهب است كه درباب مقامات عالی و معنوی و فضائل امام علی (ع) دارای نظریات بلندی است. بعضی از علمای هم زمان و پس از وی او را به غالی بودن متّهم نموده‌اند. برخی هم مانند، امام خمینی و حسن زاده آملی و امینی به دفاع از وی برخاسته و رفع تهمت از جنابش نموده‌اند. مسئله اصلی نوشتار حاضر، بررسی مفهوم غلوّ و غالی‌گری در نظریات ولایی برسی، در باره امیرالمؤمنین به‌ویژه در حوزه تأویلات قرآنی وی است. لذا به‌منظور روشن شدن این‌كه، آیا نظریات ولائی این عارف در مورد آن حضرت غلوّ آمیز است یا خیر و اگر غلوّ آمیز است آیا این غلوّ، غلوّ الحادی است یا غیر الحادی و اگر غلوّ آمیز نیست چرا برخی نسبت غلوّ و غالی گری به ایشان داده‌اند؛ به بررسی برخی از مهم‌ترین دیدگاه‌های ایشان در كلیّه آثار وی پرداخته شده است. ای‍ن ب‍ررس‍ی با ریشه‌یابی مفهوم غلوّ و ابعاد آن در كلام شیعی به ان‍ج‍ام رسیده است و از آن جائی كه بیشترین نظریات ولائی این اندیشمند در كتاب م‍ش‍ارق الاان‍وار ال‍ی‍ق‍ین آمده بیشتر این كتاب مورد توجّه قرار گرفته است. نتی‍ج‍ه ای‍ن تحقیق، رفع تهمت غلوّ در بعد الحادی و غیر الحادی در اندیشه‌ها و تأویلات قرآنی وی است اگر چه همانطور كه علامه مجلسی فرموده مطالبی در اندیشه‌های این اندیشمند یافت می‌شود كه ایشان در بیان آن‌ها متفرّد است تفصیل مطالب را در مقاله باید جست.

Ḥāfiẓ Rajab Bursī is one of the Shi’ite mystics who has high views on the sublime spiritual stations and excellences of Imam Ali (A.S.). Some of the scholars of his time and after him have accused him of zealotry. Some others like Imam Khomeini, ‘Allāma Ḥasanzāda and ‘Allāma Amīnī, have undertaken to defend him and ward off his accusation. The main topic of the present writing is to study the concept of zealotry and extremism in Bursī’s devotional views about Amīr al-Mu’minīn Ali (A.S.), especially in his devotional Qur’anic interpretations. Thus, some of his most important views in all his works are examined in order to clarify whether the devotional views of this mystic about Imam Ali (A.S.) is zealous, and if they are so, is this zealotry heretic or non-heretic? If they are not zealous, why have some accused him of zealotry and extremism? This study has been carried out by tracing the roots of the concept of ghuluww (zealotry) and its dimensions in Si’ite theology; and since most of the devotional views of this thinker are presented in his Mashāriq al-Anwār al-Yaqīn, this book has been more taken into consideration. The findings of this research is warding off his accusation of zealotry both as heretic and non-heretic in his Qur’anic thoughts and interpretations, although as ‘Allāma Majlisī has said, there are subjects found in the thoughts of this thinker that makes him exclusive in expressing them. Further details are to be sought in the article.