رهيافت تطبيقي به منابع معرفتي از مكتب حِلّه (ابن ابي‌جمهور احسايي) تا مكتب اصفهان (ملاصدرا)

A Comparative Approach to Epistemological Sources: From Hillah School (Ibn Abi Jumhur Ihsa’ei) to Isfahan School (Mulla Sadra)

ابن‌ابي‌جمهور احسايي به قصد سازگاري ميان كلام (معتزلي و اشعري)، فلسفه (مشايي و اشراقي) و تصوّف با تاثير از متفكران مكتب كلام فلسفي حِلّه «رهيافتي تطبيقي» را برگزيد و بدين‌ترتيب، از منظر روش‌شناختي، راهي متمايز را ترسيم كرد كه با فاصله حدود دو سده پس از اين به مكتب حكمي اصفهان پيوست. هدف اصلي اين جستار كندوكاو در برخي زمينه ها در باب تطبيق دستاوردهاي سه منبع معرفتي عقل، كشف و وحي در متن و بطن جريانات انديشه عقلي شيعي از يكسو و سپس بسط دامنه آن تا مكتب اصفهان (و بطور مشخص حكمت صدرايي) از سوي ديگر است. براي دستيابي به اين هدف، ابتدا ميكوشيم تا به بررسي نقش وحي، قلب و عقل بعنوان سه منبع مهم معرفتي در معرفت‌شناسي احسايي بپردازيم و در انتها همين نقش را بطور اجمالي و مقايسه‌‌يي در حكمت صدرايي بررسي نماييم.

Ibn Abi Jumhur Ihsa’ei (838 AH) adopted a comparative approach under the influence of Hillah philosophical-kalami school in order to reconcile kalam (Mu‘tazilite and Ash‘arite), philosophy (Peripatetic and Illuminationist), and Sufism. In this way, he created a distinct methodology which, after about two centuries, joined the philosophical school of Isfahan. The main purpose of this study is to investigate the similarities and differences between the achievements of three epistemological sources, namely, the intellect, unveiling and revelation, at the heart of the Shi‘ite rational philosophical trends, on the one hand, and the extension of this endeavor to the school of Isfahan (with an explicit emphasis on Sadrian philosophy), on the other hand. In doing so, the authors have initially tried to examine the roles of revelation, heart, and intellect as three important sources in Ihsa’ei’s epistemology and, ultimately, have a brief and comparative study of such roles in Sadrian philosophy.