مقايسه بازده و تركيب‌هاي تشكيل‌دهنده اسانس گل، برگ، ساقه و سرشاخه گلدار Tanacetum polycephalum Schultz. Bip. Subsp. polycephalum در شرايط مزرعه

Comparison of essential oil yield and composition of flowers, leaves, stems and flowering shoots of Tanacetum polycephalum Schultz. Bip. subsp. polycephalum

گونه Tanacetum polycephalum از خانواده كاسنی و جنس مینا، گیاهی معطر و چندساله و دارای خواص دارویی متعدد است. در این تحقیق به‌منظور بررسی و مقایسه كمّی و كیفی اسانس سرشاخه گلدار و هر یك از اجزای آن (گل، برگ و ساقه) به‌صورت مجزا، برای اولین بار، ابتدا بذر T. polycephalum Schultz. Bip. subsp. polycephalum از استان كردستان (اطراف شهرستان قروه) جمع‌آوری و در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات البرز، واقع در شهرستان كرج وابسته به مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع كشور، كشت شد. پس از جمع‌آوری اندام هوایی گیاه در زمان اوج گلدهی، جدا كردن اندام‌ها و خشك كردن در سایه، اسانس‌گیری به روش تقطیر با آب انجام شد. اسانس‌های حاصل با استفاده از دستگاه‌های گاز كروماتوگرافی (GC) و گاز كروماتوگرافی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC/MS) مورد تجزیه كمّی و كیفی قرار گرفتند. بیشترین بازده اسانس (W/W نسبت به وزن خشك) از سرشاخه گلدار (0.87%) و كمترین بازده اسانس از ساقه (0.12%) بدست آمد. بازده اسانس برگ، 0.61% و گل نیز 0.46% بود. عمده‌ترین تركیب‌های تشكیل‌دهنده اسانس سرشاخه گلدار كامفور (35.5%)، سیس كریزانتنول (10.1%) و آلفا-ترپینن (9.5%) بودند. در حالی‌كه در اسانس گل 8/25% كامفور و 21.4% ترانس كریزانتیل استات وجود داشت. در اسانس برگ نیز 25.4% كامفور، 2/1313.2% آلفا-ترپینن و 11.2% سیس كریزانتنول وجود داشت. در حالی‌كه تركیب‌های عمده اسانس ساقه ترانس-بتا-فارنزن (39.7%) و كامفور (8.5%) بودند. براساس نتایج این تحقیق، اگر هدف از استخراج اسانس این گیاه دستیابی به كامفور و سیس كریزانتنول، به‌ترتیب اسانس‌گیری از سرشاخه گلدار و برگ قابل‌توصیه است، اما برای دریافت میزان بیشتر ترانس كریزانتیل استات، اسانس‌گیری از گل قابل توصیه است.

Tanacetum polycephalum, belonging to the Asteraceae family, is a perennial and aromatic species with numerous medicinal properties. In this study, in order to evaluate and compare the quality and quantity of essential oil of flowering shoots and each of its parts (flowers, leaves and stems), the seeds of T. polycephalum Schultz. Bip. Subsp. polycephalum was collected from Kurdistan province (around the Qorveh city) and cultivated in the Alborz Agriculture Research Station, associated to the Research Institute of Forests and Rangelands. After collecting the aerial parts in full flowering stage, organs were separated and dried in the shade and essential oil extraction was carried out by hydro-distillation. The essential oils were analyzed by using a gas chromatography (GC) and gas chromatography/mass spectrometry (GC/MS). The highest yield of essential oil (W/W relative to dry weight) was obtained from flowering shoots (0.87%) and the lowest yield was obtained from stems (0.12%). The oil yield of leaves and flowers was calculated to be 0.61% and 0.46%, respectively. The main compounds in the oil of flowering shoots were camphor (35.5%), cis- chrysanthenol (10.1%) and α-terpinene (9.5%). Camphor (25.4%), α-terpinene (13.2%), and cis-chrysathenol (11.2%) were found in the essential oil of leaves. Trans-β-farnesene (39.7%) and camphor (8.5%) were the main components in the essential oil of stems. According to the results, if camphor and cis-chrysanthenol is the target of essential oil extraction, distillation from flowering shoots and leaves is recommended; however, to achieve the most amount of trans-chrysanthenyl acetate, distillation from flowers is recommended.