كانون‌ها و ويژگي‌هاي كتابت در خراسان بزرگ: دوره تيموريان و صفويان

The Hubs and Features of Inscription in Khorasan: Timurid and Safavid Eras

هدف: شناخت كانون‌ها و آداب كتابت نسخه‌های خطی خراسان بزرگ در دوره‌های تیموری و صفوی كه از مهم‌ترین كانون های كتابت و استنساخ در ادوار مختلف تاریخی ایران است. روش‌شناسی: به‌روش سندی كتابخانه‌ای و  نسخه‌پژوهی، انجامه (رقم كاتب)45000 نسخه خطی فهرست‌شده در كتابخانه آستان قدس رضوی، نسخه‌هایی كه محل و تاریخ كتابت آنها در خراسان بزرگ و در دوره‌های تیموری و صفوی بود شناسایی شد كه شامل 44 نسخه خطی گردید. سپس براساس هدف و محل كانون‌های كتابت و استنساخ خراسان بزرگ ویژگی‌های مربوطه مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌ها: از میان جامعه مورد بررسی تعداد 28 نسخه (64%) مربوط به كانون دانشمندان، همچنین 10 نسخه (23%) مربوط به كانون دیوانی، و 6 نسخه (13%) مربوط به كانون وراقان بود. در كانون دانشمندان حاشیه‌نویسی 89% و تصحیح92%؛ در كانون دیوانی زیبانویسی 90% و كیفیت خط (عالی و ممتاز) 70% و تزیینات 80%؛ و در كانون وراقان زیبانویسی 67%، كیفیت خط (خوش) 67%، و غلط املایی 100% دیده شده است. نتیجه‌گیری: با مطالعه ویژگی‌ها و آداب كتابت هر كانون می‌توان به اهداف، علل شكل‌گیری، و محل كتابت نسخ پی برد.

Purpose: To recognize hubs and manners of inscription during Timurid and Safavid eras in Khorasan which is the most important hub for inscription and transcription throughout different historical eras in Iran. Methodology: Desk and manuscript research. 45000 colophon (the scribe) of manuscripts being catalogued in Astan Quds Razavi library were searched, 44 of which have been written in Khorasan and during Timurid and Safavid eras. The selected manuscripts were analysed based on their inscription hubs and features. Results: Twenty-eight 28 (64%) manuscripts were related to scholars’ hubs, 10 (23%) to ministerial and 6 (13%) to binding hubs. In scholar hub, writing annotation (89%) and correction (92%) are seen; in ministerial hub, calligraphy (90%) and handwriting quality (supreme and excellent) (70%) and ornaments (80%); and in binding hub, calligraphy (67%) and handwriting quality (good) (67%) and misspelling (100%) are seen. Conclusion: Studying inscription characteristics of each hub helps in discovering goals and reasons for writing and the location of each manuscript.