مطالعه تطبيقي ديدگاه ابن‌سينا و خواجه طوسي در مسيله علم الهي

A Comparative Study of Ibn Sina and Khwajah Nasir al-Din Tusi on God’s Knowledge

علم الهي از مسايل مهم فلسفي است كه انديشمندان، همواره به بررسي ابعاد آن پرداخته‌اند. ابن‌سينا بدليل احتراز از تغيير در ذات الهي، علم خداوند به جزييات را بر وجه كلي و از طريق علم به علل و مسببات ممكن ميداند و به علم اجمالي الهي به موجودات از طريق صور مرتسمه معتقد است. از سويي محقق طوسي، علم واجب را از مقوله اضافه شمرده و معتقد است در علم باري به امور متغير جزيي، تغيير در اضافه پديد مي‌آيد و ذات همچنان ثابت است. ازاينرو، برخلاف ابن‌سينا، علم الهي به جزييات علي وجه جزيي را ميپذيرد. او اشكالاتي نيز به ارتسام صور متقرره در ذات واجب بر نظريه ابن‌سينا وارد ميسازد. همچنين ابن‌سينا علم ذات الهي به ذات خود و علم ذات به صور مرتسمه كه سبب پيدايش موجودات ميشود را نيز حضوري و علم به موجودات ديگر بر سبيل تفصيل را حصولي ميداند. در نوشتار حاضر ضمن بيان مباني فلسفي اين دو انديشمند، به بررسي آن ميپردازيم.

God’s Knowledge is one of the important philosophical problems whose various dimensions have continually been explored by different thinkers. In order to avoid the problem of change in divine essence, Ibn Sina argues that God’s Knowledge of particulars is possible through the knowledge of universals and causes. He also holds that the divine undifferentiated knowledge of existents is possible through imprinted forms. On the other hand, Muhaqqiq Tusi considers the necessary knowledge to belong to the category of relation and maintains that, in the Necessary Being’s Knowledge of changing particular affairs, some changes occur in the relation while the essence remains the same. Therefore, unlike Ibn Sina, Tusi accepts God’s Knowledge of particulars. He also criticizes Ibn Sina’s theory of the imprinting of established forms in the essence of the Necessary Being. Ibn Sina argues that the knowledge of divine essence through His Essence and the essential knowledge of imprinted forms, which is the cause of the appearance of existence, are of the presential type, while the differentiated knowledge of other existents is of the acquired type. In this paper, the writers explain and explore the philosophical principles of these two thinkers.