نگاه ملاصدراي فيلسوف به علم فقه و عقلانيت‌پذيري گزاره‌هاي آن

نگاه ملاصدراي فيلسوف به علم فقه و عقلانيت پذيري گزاره هاي آن

شهرت حِكمی صدرالمتألهین شیرازی معمولاً شأن فقهیش را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. مجموعۀ آثار حِكمی، تفسیری، حدیثی و اخلاقی وی نمایشگر چهرۀ فقهی ایشان است. او به معانی لغوی، روایی و اصطلاحی فقه و موضوع این علم و مفاهیم اساسی رایج در این علم، از قبیل طاعت و معصیت و احكام پنج‌گانۀ فقهی التفات كامل دارد و جایگاه این علم در میان علوم و نسبت آن با گزاره‌های اعتقادی و اخلاقی در دین و نیز وجه اشتراك و تفاوت شریعت با طریقت و حقیقت را با رویكرد خاص خود تبیین می‌كند. هم از ضرورت پایبندی همگان به گزاره‌های فقهی سخن گفته است و هم به تبیین ضرورت گزاره‌های فقهی در دین می‌پردازد و در مسیر تبیین عقلانیت‌پذیری گزاره‌های فقهی، علاوه بر اینكه این گزاره‌ها را خردستیز نمی‌داند، وضع آنها را مقتضای مصالح و مفاسدی نفس‌الأمری می‌داند و از ناتوانی عقل بشر از درك آنها در مقام اثبات سخن می‌گوید. تكاپوی عقل در این زمینه معمولاً به خطا می‌انجامد؛ زیرا یا مصالح جزیی را بر مصالح عمومی در متعلقات احكام ترجیح می‌دهد یا مصالح دنیوی را بر مصالح حقیقی رجحان می‌بخشد. اعتماد به این گزاره‌ها روح تعبد انسانی را تقویت می‌كند. هر چند به این جهت می‌توان از فراخردی این گزاره‌ها سخن گفت؛ ارائۀ دلیل عقلی محكمی برای اعتماد به آن گزاره‌ها دشوار نیست؛ چون دستكم گزاره‌های قطعی الصدور فقهی فراخرد از منبعی صادر شده‌اند كه عقل بر عصمتش گواهی می‌دهد و اطمینان به صدق این گزاره‌ها، عقلانیت‌پذیری آنها را به‌دنبال دارد.

Mulla Sadra’s view, as a philosopher, on jurisprudence and the rationalization of its propositions Abstract The philosophical prominence of Sadr al-Mutallihin Shirazi outweighs his jurisprudential expertise. His works on different philosophical, exegetical, Hadith and ethical subjects can better depict his juridical mastery. He has full command on the lexical, technical and the traditional meanings of jurisprudence, its subject matter, its basic prevailing concepts such as obedience and defiance and the well-known five types of the Islamic rulings. Furthermore, he realizes the position of jurisprudence comparing to other sciences, its relation with the ethical and doctrinal propositions and the difference and commonalities of Sharia [the divine law], with Tariqa [path], and Haqiqa [truth]. He not only recommends that all should abide by the jurisprudential propositions but also adheres to the necessity that the juridical propositions should be explained. He attempts to rationalize the juridical propositions. According to him, those propositions do not contradict one’s reason; for there are true advantages and disadvantages, Allah considers them whilst sanctioning different rulings. The expediencies that lay beyond the reach of human intellect. Mostly, the human struggle in this regard is characterized as unproductive. For they either prefer their personal interests to the public or their worldly benefits to that of the real profits [the hereafter]. Relying upon these facts strengthen one’s submissive attitude towards Allah. Though these propositions lay beyond the reach of one’s intellect; but there are rational arguments that can attract one’s attention and reliance.