بررسي ساخت‌هاي گفتمان‌ مدار سوره قصص بر اساس الگوي ون ليوون

A Study of Discourse-oriented Structures Based on Van Leeuwen's Model

هر متن به شرطي در بازتوليد انديشه مدنظر خود نقش مهمي ايفا مي‌كند كه بتواند به گفتمان‌هايي كه كارگزاران اجتماعي را در افكار عمومي هژموني مي‌سازد، دسترسي يابد. نظرية گفتمان‌مدار ون ليوون (2008م) يكي از رويكردهاي تحليل گفتمان است كه همراه با مقوله‌هاي جامعه‌شناختي - معنايي و با تأكيد بر اهميت كارگزاران اجتماعي گفتمان، لايه‌هاي پنهان زبان را در متون شفاهي و كتبي مي‌كاود و روابط زيرين هر گفتمان را آشكار مي‌سازد. اين شاخه از تحليل مي‌تواند جايگاه ويژه‌اي در مطالعات قرآني پيدا كند؛ چراكه ساخت‌هاي گفتمان‌مدار قرآن كريم و ميزان رازگونگي آن‌ها به خوبي نشان مي‌دهد كه ايدئولوژي پنهان در پس همة آن‌ها كم‌ و بيش يكسان است. پژوهش حاضر در تلاش است با تكيه بر روش توصيفي-تحليلي و با استناد به الگوي گفتمان‌مدار ون ليوون، نظام گفتماني سورة قصص را مورد تحليل قرار دهد. علت انتخاب سورة قصص اين است كه اين سوره به علت روايت فشردة زندگي حضرت موسي (ع)، از كارگزاران اجتماعي و كنش‌هاي گفتاري قابل‌توجهي برخوردار است؛ لذا تحليل گفتمان آن با نظرية ون ليوون كاملا منطبق است. بررسي‌ها نشان از آن دارد كه در اين سوره، مؤلفه‌هاي گفتماني مبتني بر اظهار (بسامد 916) در مقايسه با مؤلفه‌هاي مبتني بر پوشيدگي (بسامد245) از بسامد بالايي برخوردار است؛ و اين بدان معناست كه خداوند در يك خلاقيت سبكي، مخاطب را با نام افراد، گرو‌هها، مكان‌ها و زمان‌هايي كه كارگزاران اجتماعي در آن نقش فعال دارند، آشنا مي‌سازد. همچنين به ترتيب شيوة تعيين نقش (بسامد475)، تعيين نوع اشاره (بسامد353) و تعيين ماهيت (بسامد88) بيشترين بازنمايي را در انواع اظهارِ كارگزاران اجتماعي در اين سوره داراست.

Any text plays a significant role in the reproduction of its specific ideology provided that it can gain access to those discourses that make social actors hegemonic. Van Leeuwen’s (2008) discourse-oriented theory is one of the approaches to discourse analysis that aims at unraveling the hidden layers of language in written and oral texts by drawing on socio-semantic factors and with a focus on the importance of social actors. This approach to discourse analysis has the capacity to find a special position is Qur'anic studies since discoursal structures of the Qur'an and their mysterious features indicate that the hidden ideology behind all of them is more or less the same. Employing an analytical-descriptive method, and drawing on Van Leeuwen’s (2008) discourse-oriented model, the present study aimed at examining the discourse of Surah al-Qasas. This Surah was selected because it involves various social actors and speech acts due to concisely narrating the life history of Prophet Musa (UHBP). The results of the study indicate that discoursal elements based on candidness in comparison to those of secrecy were more frequent (with the frequency rate of 916 and 245, respectively). This finding suggests that using stylish creativity and innovation, this Surah has attempted to familiarize the audience with persons, groups, places, and times in which the social actors have active roles. Besides, role-designation method (with the frequency rate of 475), designation of allusion type (with the frequency rate of 353), and designation of nature (with the frequency rate of 88) has the highest representation among social actors’ types of statements and remarks.