خودفريبي از منظر روان‌شناسي و اخلاق با تأكيد بر انديشة آيت‌الله جوادي آملي

Self-Deception in Psychology and Ethics with an Emphasis on the Views of Ayatollah Javadi Amoli

خودفريبي پديدهاي شايع است كه هركس آن را در حيات خود تجربه ميكند؛ بااين‌حال تبيين چيستي و عوامل شكل گيري آن چندان ساده نيست. در خودفريبي شخص به عملي اقدام ميكند كه باعث ايجاد باور و شناخت خطا براي او مي شود. اين تعريف اجمالي بسياري را قانع نكرده و آنان را برآن داشته است تا با نظر به مفهوم فريب، خودفريبي را تعريف كنند. مشابه‌سازي اين‌دو پديده به تناقض و چاره‌انديشي براي برون‌رفت از آن منجر شده است.در تراث اسلامي اگرچه واژۀ خودفريبي به كار نرفته، اما به‌نيكي به زمينه هاي رخ دادن اين پديده ذيل بحث غرور اشاره شده است. از منظر اسلامي ميتوان ده عامل را براي خودفريبي برشمرد كه با التفات به آن‌ها از خودفريبي پرهيز كرد. اين مقاله كه از شيوۀ توصيفي ـ تحليلي بهره مي برد، نخست نگاه گذرايي به تعريف و ماهيت خودفريبي مي‌كند، سپس عوامل روان‌شناختي ـ معرفتي شكل گيري آن را از منظر اسلامي، به‌ويژه با تكيه بر انديشۀ آيت‌الله جوادي آملي بررسي ميكند. درنهايت به بررسي اخلاقي اين پديده خواهد پرداخت.

Self-deception is a common phenomenon, which every human being experiences it in his/her life. However, it is not easy to explain its nature and the effective factors in its formation. In self-deception, the individual does something that brings him/her wrong belief and false knowledge. This brief definition was not acceptable for many scholars and made them redefine self-deception by appealing to the very concept of deception. The assimilation of these two phenomenon leads to contradiction and, then, to finding a way out of this problem. Although the term self-deception has not appeared in Islamic heritage, the background of its occurrence has been well discussed under another, which is arrogance. According to Islamic views, there are ten factors for self-deception, which being aware of them, individuals can keep themselves away from self-deception. This paper, which has a descriptive-analytic methodology, in the first place looks at the definition and nature of self-deception, and then turns to the epistemic-psychological factors in its formation according to the Islamic views, especially the views of Ayatollah Javadi Amoli. At the end there is a discussion on the ethical implications of this phenomenon.