ارزيابي مدل IRIFR براي شبيه‌سازي هدررفت خاك در رخساره‌هاي گوناگون فرسايش بادي به كمك داده‌هاي دستگاه سنجش فرسايش بادي

Assessment of IRIFR model capability in simulation of soil loss in different wind geomorphology landforms using wind erosion meter

اندازه­گیری شدت فرسایش بادی در مناطق خشك و نیمه­ خشك به ­منظور تعیین راهكارهای صحیح و مناسب برای كنترل و یا كاهش اثرات آن، از موارد ضروری جهت حفاظت خاك در این مناطق به ­شمار می ­آید. روش­ ها و مدل ­های گوناگونی برای برآورد شدت فرسایش بادی وجود دارد كه هر كدام دارای نقاط ضعف و قوت خاصی می ­باشند. در این پژوهش، كارایی مدل تجربی IRIFR برای شبیه­ سازی شدت فرسایش بادی در رخساره‌های فرسایش بادی گوناگون در بخشی از دشت رفسنجان با استفاده از داده ­های اندازه­ گیری شده به ­وسیله ­ی دستگاه سنجش فرسایش بادی به ­عنوان یك روش فیزیكی - صحرایی، مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج حاصل از اندازه‌گیری شدت فرسایش بادی (میزان بادبردگی) با استفاده هر دو روش نمایان­گر آن بود كه 13 و 37 درصد از مساحت منطقه مورد مطالعه، به ترتیب در كلاس زیاد و خیلی زیاد از نظر شدت فرسایش بادی قرار می ­گیرد. همچنین میزان فرسایش بادی شبیه ­سازی شده با استفاده از مدل مزبور، به ترتیب در رخساره­ های تلماسه (تپه‌های ماسه‌ای) و اراضی باغی، دارای بیش‌ترین و كم­ترین مقدار بود؛ به ­گونه ­ای كه در رخساره تلماسه، میزان هدررفت خاك به بیش از هشت هزار تُن در كیلومترمربع در سال، می­ رسد. مقادیر نسبتاً مناسب شاخص ­های‌‌ آماری نظیر ضریب خطای مطلق (37/0AEP=)، ضریب تبیین (85/0R2=) و به‌ویژه شاخص كارایی مدل (97/0MEF=)، نمایان­گر آن بودند كه با وجود تفاوت در مقادیر اندازه ­گیری شده هدررفت خاك به ­وسیله­ دستگاه سنجش فرسایش بادی و مدل IRIFR در برخی از رخساره­ های فرسایش بادی مورد مطالعه، مدل در مجموع شبیه ­سازی مناسبی از فرسایش بادی در بخش قابل ملاحظه­ ای از منطقه­­ ی مورد مطالعه داشته است. با این وجود به نظر می‌رسد كه مدل IRIFR، در شبیه‌سازی شدت فرسایش بادی در رخساره­ های با كلاس خطر فرسایش بادی خیلی زیاد (كلاس V) با نقص­ هایی روبه­ رو بوده و نیاز به اصلاح دارد.

Measuring intensity of wind erosion in arid and semi-arid regions is vital for determining the appropriate strategies to control or reduce its effects. There are various methods and models for estimating wind erosion intensity. In this study, potential of an empirical model named, IRIFR (Iran,s Research Institute of Forest and Rangelands), for the estimating of wind erosion intensity in different wind geomorphology landforms in Rafsanjan plain was evaluated by comparing the measured data obtained from the wind erosion meter as a physical – insitu method. Results of both methods showed that 13 and 37% of the study area are classified as high and very high, respectively. Furthemore, wind erosion simulated using the model was highest in sand dune, and orchard landforms had the lowest values. Soil loss in sand dune landform was estimated more than 8000 tons km-2 year-1. Obtained statistical criterion values such as absolute error percentage (AEP=0.37), coefficient of determination (R2=0.85), and particularly the model efficiency factor (MEF=0.97), indicated that despite the differences in measured amounts of soil loss using wind erosion meter and the IRIFR model in some studied geomorphology landforms, the model had a suitable estimation of the wind erosion intensity in the study area. However, the IRIFR model is faced with error in estimating of wind erosion intensity in landforms with high wind erosion risk (class V) and needs to be revised.