سير دگرگوني فضاي بسته، فضاي سرپوشيده و فضاي باز در خانه هاي تاريخي گرگان از دوره قاجاريه به پهلوي اول

The Evolution process indoor and semi-open space and outdoor(yard) in the historic house in the Qajar and the first Pahlavi periods

معماري و شهرسازي ايران و به تبع آن معماري خانه در دو دوره قاجاريه و پهلوي اول دچار دگرگوني هاي زيادي شده است. بي شك معماري مسكوني هر دوره اي با تغييرات نيازها و خواسته هاي ساكنين تغيير مي كند و اين تغييرات بطور ويژه اي بر ابعاد و روابط فضايي خانه تاثير مي گذارد. همانند ساير نقاط ايران، معماري شهر گرگان نيز پذيراي تحولات گوناگوني بوده كه ساختار خانه هاي تاريخي در دو دوره را متمايز نموده است. اين تحولات در عرصه كالبدي منجر به تغيير در فضاي بسته(توده)، فضاهاي سرپوشيده(ايوان) و فضاي باز(حياط) خانه ها شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسي روند تغييرات عرصه و اعيان خانه هاي بومي گرگان از دوره قاجاريه به پهلوي اول صورت گرفته است. بنابراين پرسش هاي اصلي پژوهش اينگونه تدوين شده اند: 1- روند تغيرات نسبت هاي عرصه و اعيان در بين خانه هاي تاريخي گرگان از دوره قاجاري به پهلوي اول چگونه بوده است؟ 2- چيدمان ارتباطي فضايي مسكن از قاجاريه به پهلوي اول چه تغييري كرده است؟ بدين ترتيب با بهره گيري از روش تحقيق توصيفي تحليلي، از آزمون مقايسه ميانگين ها در نرم افزار spss استفاده شده تا با تعيين خطاي 5% معناداري تغييرات ميانگين ابعاد فضايي داده ها ثابت شده و پس از آن روند تغييرات فضايي (فضاي باز، سرپوشيده و بسته) از طريق توابع، تحليل گردندكه نتايج به صورت نمودار تشريح شده اند. براي اين منظور تمام خانه هاي ارزشمند و تاريخي گرگان با شرط اينكه از لحاظ كالبدي و برداشت ميداني قابل بررسي باشند به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. تعداد 10 خانه در گروه خانه هاي قاجاري و 8 خانه از دوره پهلوي اول انتخاب و ابعاد فضايي عرصه و اعيان آنها مورد آزمون قرار گرفت. نتايج تحقيق نه تنها معناداري روند تحولات ابعاد فضايي عرصه و اعيان خانه ها را طي دو دوره ثابت مي كند بلكه تابعي رياضي را نشان مي دهد كه مي تواند روند تغييرات فضايي مسكن را از دوره قاجاريه به پهلوي اول تبيين كند.