طبقه بندي مضموني كتيبه هاي نستعليق در آرايه هاي چوبي وابسته به معماري دوره صفوي ايران

Content classification of Nastaliq Inscriptions In the Wooden Arrays of Architectural Safavid Iran

خوشنويسي همواره به دليل كتابت كلام خدا نزد جامعه مسلمانان شايسته احترام بوده است. از اين رو به ​راحتي مي توان تاثير خوشنويسي را در ساير جنبه هاي هنري جهان اسلام، مانند تزئينات معماري مشاهده كرد. بي شك يكي از مهم ترين ويژگي هاي كتيبه ها، انتقال و القاي مضامين به كالبد ابنيه بوده است. مطالعه مضامين به كاررفته در اين آثار نشان از تنوع چشمگير خوشنويسي - با توجه به تفكيك قلم هاي آن - دارد. هدف اصلي اين پژوهش بررسي مضامين كتيبه هاي چوبي نستعليق است كه در تزئينات معماري آثار صفويه از آنها بهره گرفته ​اند. جامعه آماري پژوهش حاضر مجموعه بناهايي است كه در جغرافياي امروز ايران قرار دارد و داراي تزئيناتي چوبي​ با قلم نستعليق است. از آنجا كه قلم نستعليق در كتيبه​نگاري دوره صفوي به جايگاه نسبتاً ثابتي دست يافت و در راستاي مطالعه اين نكته كه آيا به كارگيري و رواج اين قلم به​ منظور بيان مضامين خاص بوده يا خير؛ بازه زماني اين پژوهش، دوره صفوي (906-1135 ه.ق.) انتخاب شده است. پس از انجام مطالعات مقدماتي كتابخانه اي و ميداني​، به دليل محدود بودن نمونه ها، تمام شماري صورت گرفته است. پرسش هاي اصلي اين پژوهش عبارتند از: استفاده​ كردن از قلم نستعليق در تزيينات چوبي وابسته به معماري ايران از چه دوره اي آغاز شده و در عصر صفوي، كتيبه هاي چوبي نستعليق براي انتقال چه مضاميني بيشتر استفاده مي​شده​اند؟ نتايج به​ دست آمده نشان مي​دهد كه مضامين كلي به​ كاررفته در 17 كتيبه​ -كه بيشتر بر روي درهاي ورودي بنا ها قرارگرفته اند- اطلاعات تاريخي ارزشمندي است كه باعث شده اين كتيبه​ ها در زمره اسناد معتبر و دست اول قرار بگيرند. مضامين نوشته شده در اين كتيبه ها، آيات قرآني و ادعيه اسلامي نيستند و غالباً اشعار مناسبتي​ اي هستند كه داراي مضاميني چون: ماده ​تاريخ، توصيف بنا يا اثر، اسامي افراد مختلف (پادشاه، باني، خوشنويس، سازنده و شاعر) و مديحه​سرايي و نعت اشخاص است.

Calligraphy is the outstanding art of Islamic world. Hence، one can easily see the influence of the art of calligraphy in the Islamic art branches، including architectural decorations. The main purpose of this fundamental research، assess and compare the content of wooden Nastaliq inscriptions that have been used in architectural decoration in Safavid dynasty in Iran.The case studies are choosen among of those samples that contain Nastaliq inscription which made by wood. The time limitation of this study is the Safavid era (906-1135 AH). In this paper، after preliminary library studies، due to limited statistical samples (because of separation of Nastaliq from the other calligraphic styles) census is taken. The two main questions of this study are: When Nastaliq inscriptions used in the wooden architectural decorations for the first time? And what are the main contents inscribed on wooden decoration by Nastaliq in Safavid period? The results indicate that the 17 inscriptions have been studied، in most of the buildings are located on the entrance doors. In the case of chronology، Nastaliq was used in middle 10th century A.H for the first time in the wooden inscriptions. General concepts used including valuable historical information that can be invoked as evidence first-hand. Also، the results show that Content posted in this group of inscriptions are not the Koranic verses and Islamic phrases. Often themes of the inscriptions are lyrics fit with the date، description of the building or work and mentioning the names of various people (King، Bonnie، Calligrapher، Poet and Manufacturer) and panegyric writing.