امكان سنجي مجاورت مساجد شيعه و سني با رويكرد افزايش پايداري اجتماعي (مطالعه موردي: مساجد جامع شهر گنبد كاووس)

Feasibility Study of Proximity Between Shia and Sunni Mosques with a Social Interaction Approach (Case Study: Jameh Mosques of Gonbad-e Kavus)

دين اسلام در گذر زمان شاهد پيدايش فرقه هاي متعددي بوده است. به نظر مي رسد انشعاب هاي ديني و فرقه اي غالباً با كشمكش ها و ناپايداري اجتماعي همراه است. اين نكته نياز به شناخت و نزديكي فرقه هاي مذهبي را به يكديگر به شيوه اي حقيقي و پايدار بيش تر مي كند. مساجد به عنوان پايگاهي براي گردهمايي مسلمانان، مكان هايي براي تحولات، بويژه حل اختلاف ها و آسيب هاي اجتماعي بوده است. پايين بودن سطح تعاملات اجتماعي بين مذاهب ديني و ايجاد مساجد با تقابل مكاني و هويتي در شهرهاي چند مذهبي به عنوان مساله اصلي اين تحقيق مطرح شد. اين مقاله در پي پاسخگويي به اين سوال است كه چه شكلي از مجاورت مساجد فرقه هاي تشيع و تسنن، باعث تقويت وحدت و بهبود روابط ميان فرقه اي و اجتماعي و جلوگيري از بحران در كشور مي شود؟. روش تحقيق، شيوه استدلالي-تحليلي و نظرسنجي و مصاحبه در دو سطح خبرگان و عموم مردم انتخاب شد. براي دست يابي به هدف تحقيق، ابتدا مباني و كاركردهاي اجتماعي مساجد و آسيب هاي تعدد فرق و فرقه گرايي بر روابط اجتماعي مطرح و سپس با روش پيمايش و مصاحبه ساختار يافته مجاورت مساجد و شيوه هاي تركيب مساجد امكان سنجي شده است. جمعيت آماري اين پژوهش، معماران و جامعه شناسان و عالمان ديني دو فرقه و مردم حاضر در مساجد بودند. نتيجه تحقيق حاكي از آن است كه اكثريت پاسخگويان بر مجاورت مساجد فرقه هاي تشيع و اهل تسنن و تاثير مستقيم آن بر تعاملات اجتماعي تاكيد دارند، ضمن اين كه نقش مولفه هاي كالبدي و محيط فيزيكي به عنوان بستر شكل گيري روابط ساده و پيچيده اجتماعي را نمي توان ناديده گرفت، از ميان چهار رويكرد جدايي كامل، هم جواري، هم جواري نيمه تركيبي و يكپارچگي، رويكرد هم جواري نيمه تركيبي مورد اشاره و توجه قرار گرفت. البته اين رويكرد هم در سنت تاريخي و هم در آراي اسلام شناسان وحدت گراي معاصر به وفور ديده مي شود.

The religion of Islam has seen the creation of several different sects over time. It seems that sectarianism often results in social struggle and instability. This issue highlights the need for recognition and proximity between different sects in a real and sustainable manner. Mosques, as places for gathering and socializing of the Muslim community, are the cornerstones of evo lutions, especially for solving social problems. The low level of engagement between religious sects, and geographical and sectarian separation of mosques is the main subject of this re search. This article attempts to answer the question of “which form of proximity between Sunni and Shia mosques can improve the unity and social interaction between the sects and help avoid tension in the country?” The research is based on an argumentative and analytic approach and surveys and interviews with experts as well as the public. At first, the principles and social functions of the mosques, as well as the social problems caused by sectarianism are studied. Then feasibility and quality of the proximity of mosques is studied using surveys and structured interviews. The statistical population of this research includes architects, sociolo gists, religious scholars from both sects, as well as the general public attending the mosques. The results show that most respondents believe that the proximity between the mosques of different sects will result in improvement in social interactions. The skeletal elements and the physical environment, as the bases for the formation of simple and complex social interac tions, play a significant role. Out of the four options of complete separation, proximity, prox imity with partial integration, and full integration, it seems that proximity with partial integra tion is more acceptable. It should be noted, however, that this option is not just an arbitrary proposal. This proposal has been mentioned repeatedly in historical Islamic texts as well as the emphases by contemporary religious scholars.