آسيب شناسي شروح مثنوي از حيث بي توجهي به سنت عرفاني مولانا

Pathology of Masnavi's Commentaries Disregarding Rumi's Mystical Tradition

جايگاه و اهميت مثنوي در بيان موضوعات عرفاني و اقبال مخاطبان به آن موجب شد شرح نويسي بر اين منظومه ي مهم آغاز شود و اندك اندك به عنوان جرياني ادبي- عرفاني در زمانها و مناطق گوناگون رواج يابد. شروح مثنوي هر يك با رويكرد و ساختاري متفاوت براي شرح سروده هاي مولانا نگاشته شده اند. گرچه اين شروح فوايد ادبي و عرفاني اي دارند اما كاستيهاي مهمي نيز در آنها به چشم مي خورد. از جمله مهمترين اين كاستيها بي توجهي شارحان به مشرب عرفاني مولاناست. مهمترين نكته در باب مشرب عرفاني مولانا آن است كه وي از مشايخ سنت اول عرفاني به شمار مي رود و بنابراين ديدگاههاي وي با ابن عربي كه از عرفاي سنت دوم است بكلي تفاوت دارد. بر اين اساس به كارگيري مباني و موضوعات سنت دوم براي تبيين آراء و نظريات مولانا مقرون به صواب نمي نمايد. اين مقاله با روشي تازه شروح مثنوي را بررسي و تحليل كرده و كوشيده است يافته هايي تازه در اين باب به دست دهد. بر اين اساس مهمترين شروح مثنوي از آغاز تا امروز از حيث توجه به مشرب عرفاني مولانا بررسي شده اند و آشكار گشته است كه تقريبا همه ي شروح مرتكب اين اشتباه شده اند و مشرب عرفاني مولانا را به سنت دوم عرفاني انتساب داده اند. البته اين شروح در ميزان و شيوه ي به كار بستن مباني و موضوعات سنت دوم در شرح مثنوي مختلفند.

Masnavi's significance in stating mystical subjects and the audience's favorable reaction started a genre of commentary writing on this important book gradually spreading as a literary-mystical movement in different times and regions. Each of Masnavi commentaries has been written with a different structure and approach to describe Rumi's poems. Although these commentaries have literary and mystical usage، they have also significant shortcomings. Among the most important shortcomings is the commentators' lack of attention to Rumi's spiritual disposition. The most important thing about Rumi's mystical disposition is that he is one of the elders of the early mystical tradition. Therefore، his views are totally different than those of Ibn Arabi who is a Sufi from the later tradition. Accordingly، the adoption of principles and themes of the later tradition to explain Rumi's' views is not a sound approach. In this article، Masnavi’s most important commentaries in terms of their attention to Rumi's mystical disposition are analyzed. It is argued that that almost all commentaries on Masnavi have attributed Rumi's mystical disposition to the later mystical tradition، though they are different in their application of the principles and issues of the later tradition.